6 april 2020

A Grey Lady ofwel Miriam van der Meer is een grijze dame van midden zestig met praatjes. Als kunstomnivoor bezoekt zij regelmatig tentoonstellingen in binnen- en buitenland. Op haar kleurrijke website agreylady.nl deelt ze haar mening over al die tripjes, in klare taal. Elke eerste dinsdag van de maand publiceert Museumtijdschrift een van haar actuele blogs, deze keer over de invloed van Instagram op beeldende kunst, te zien in de tentoonstelling ‘Beeldmacht’ in het Frans Hals Museum. 

Gina Beavers, ‘Painter Lips’, 2019

Instagrammable kunst: hoe kwalijk is dat? Nog niet zo heel lang geleden (wat zal het zijn: vijftien, twintig jaar?) werd er nauwelijks gefotografeerd in musea (het was ook vaak verboden), maar tegenwoordig krijg je bij een bezoek aan een tentoonstelling een ‘hashtag’ bijgeleverd. Het maken, maar vooral het delen van foto’s op de ‘socials’ wordt door (bijna) elk museum toegejuicht. En ja, ik heb boter op mijn hoofd: ook ik zwicht voor de verleiding van het maken van snapshots van lekker smoelende kunst. Daarnaast ben ik (bijna) altijd te porren voor een #selfiesouvenir.

In het Frans Hals Museum zie je ‘Beeldmacht’: de eerste uit een serie van drie tentoonstellingen genaamd ‘Kunst van Kritiek in tijden van TikTok’. Voor de ‘Boomers’ onder ons (zoals ik): de app TikTok is voor kinderen en tieners de nieuwe SnapChat of Instagram. 

A Grey Lady ofwel Miriam van der Meer bij het werk van Marlon Mullen, beiden ‘Untitled’, (l.) 2016 en (r.) 2017

Laagdrempelig
In 2019 was het de Japanse Yayoi Kusama die het hoogste scoorde op #InstaArt. Vanwege haar negentigste verjaardag en de ‘buzz’ die daardoor ontstond (of werd gecreëerd), bleek de #polkadotprincess de populairste kunstenaar op het sociale platform Instagram. #YayoiKusama was ‘trending’, zoals dat dan heet. En niet zo gek, want haar kunstwerken zijn laagdrempelig en lijken lekker ongecompliceerd (lijken, want niets is minder waar als je haar levensverhaal kent, maar dat terzijde). Vóór de digitale fotografie was de boodschap: dit is wat ik heb gezien. Nu zegt het: ik was er; ik maakte het mee. Je kunt je terecht afvragen of het nemen en delen van foto’s in musea de ervaring vermindert of juist vergroot? Ik ben daar nog niet helemaal uit. Wat vind jij?

Sharing is caring…
Dagelijks worden er honderd miljoen kiekjes op Instagram geplaatst. In hoeverre zou die foto-tsunami van invloed zijn op beeldende kunst, vraag je je dan af. “Hoe verhoudt de kunstwereld, vanouds toch hét domein van het beeld, zich tot de online platforms?” Waar tot voor kort alleen een select gezelschap van ingewijden inzage had, zijn tegenwoordig complete museumcollecties digitaal beschikbaar. “De gebruikers worden aangemoedigd om de inhoud naar hartenlust te ‘liken’ en ‘sharen’. Enerzijds kun je dit zien als een vorm van democratisering, aan de andere kant kan het betekenen dat musea verworden tot louter ‘content farms’ of datahotels in dienst van de social media.” En tot zover een citaat uit de zaaltekst bij de expositie in Haarlem.

De discussie is al een tijdje gaande: het werkt immers naar twee kanten. Hoe meer een tentoonstelling leeft op social media, hoe meer bezoekers ze trekt. In hoeverre maken musea (vanuit strategisch oogpunt) hun exposities ‘instagram proof’, stimuleren zij om foto’s te maken en vooral ook te delen op de socials en programmeren ze alleen maar (of zoveel mogelijk) publieksvriendelijke, hapklare kunst. De kritiek is dat een nadruk op toegankelijke tentoonstellingen en bezoekersaantallen, de musea van binnenuit zal gaan uithollen. En wat betekent dat voor de ‘zichtbaarheid’ van minder ‘likeable’ kunstuitingen? Hoe zit het met goede kunst, maar die minder esthetisch of visueel aantrekkelijk is? Die niet zo lekker oogt?

Zaaloverzicht

Flame, ‘Slideshow’, 2016

Van kunst op Instagram naar instagrambare kunst
In het eerste deel van ‘Beeldmacht’ in het Frans Hals Museum hebben de gepresenteerde werken de veranderde rol en functie van kunst in het nieuwe tijdperk – dat van de social media – als thema. Een goed voorbeeld is het werk van de Griekse kunstenaar Gina Beavers (1978). Hoe aantrekkelijk wil je het hebben? (Zie de foto’s 1, 2 en 6). Met schuim en verf ‘beeldhouwt’ de kunstenaar – er zit flink wat diepte in haar werk – de indrukken die zij krijgt van beelden op (met name) Instagram. Vooral posts van ‘beauty-influencers’ hebben haar onverdeelde interesse: haar ‘opdringerige, hunkerende’ kunstwerken gaan over het meest intieme en kwetsbare: ons lichaam. En daarmee ook over wat wij er voor doen om het ‘perfect’ te houden. Voor sommigen, met geen ander doel om daarmee zoveel mogelijk ‘likes’ te krijgen.

In de installatie ‘Slideshow 2016’ van het kunstenaarsduo FLAME (bestaande uit Manuel Gnam, Duitsland 1982 en Taslima Ahmed, GB 1982) bekritiseert het artiestenstelletje de functie ‘diavoorstelling’ van de MacBook Pro. Blijkbaar kun je met zo’n Apple-laptop heel snel een reeks kunstwerken bekijken, die ‘voor het gemak’ allemaal op hetzelfde formaat worden getoond (dat consumeert prettiger, denkt men). “Op die manier wordt het werk van Fernand Léger in het midden van de installatie even groot weergegeven als de monumentale Rothko aan de rechterkant, terwijl de Léger in werkelijkheid veel kleiner is.” (aldus de zaaltekst). En daarmee vervormt het Apple-systeem een essentieel aspect van deze kunstwerken, namelijk hun grootte of schaal (zie onderstaande foto).

Flame, ‘Amazon’, 2018

B.V. Kunst
Op de eerste en tweede verdieping van de aan de Grote Markt gelegen locatie Hal van het Frans Hals Museum zie je deel twee van de tentoonstelling en die is genaamd ‘B.V. Kunst’. Het waarom wordt uitgelegd in de zaaltekst: ‘kunst omwille van de kunst’ is een verouderd begrip. “Kunst en ideeën zijn marktgoederen geworden en zijn deel gaan uitmaken van een grotere visuele economie.”

Exemplarisch voor dat thema is het werk van de Zuid-Koreaan Heji Shin (1976). De compositiefoto ‘Poor in World’ toont een naakt à la het schilderij ‘L’origine du Monde’ van Gustave Courbet (uit 1866). Je weet wel: dat doek met het vrije zicht op een flink behaard vrouwelijk geslachtsorgaan. Heji Shin combineert dat beeld met een foto van een filiaal van de Deutsche Bank: één van de belangrijkste sponsoren in de kunstwereld, maar tegelijkertijd al jaren betrokken bij en verwikkeld in allerlei onverkwikkelijke financiële transacties. “Dit werk visualiseert onverbloemd het verband tussen kunst, geld en seks.”

Heji Shin, ‘Poor in World’, 2012

Institutionele kritiek
De vertoning ‘Beeldmacht. Kunst van kritiek in tijden van TikTok’ met het werk van twintig hedendaagse kunstenaars is (zoals gezegd) de eerste van drie exposities waarin het museum aandacht besteedt aan de kritische kunstpraktijk. ‘Institutionele kritiek’ is een kunstbeweging die tot bloei kwam in de late jaren ’60 en opnieuw in de jaren ’90 en – volgens het Haarlemse kunsthuis – nu weer helemaal actueel. “De stroming neemt de rol en werking van machthebbende kunstinstituten onder de loep, zoals musea, galeries en kunstbeurzen.”

Loop daarom vooral ook door naar zaal 6 op de mooie zolder (tweede verdieping). Daar zie je een uitermate verhelderende tijdlijn van deze beweging in tien kunstwerken. Uiteraard (zou ik willen zeggen) startende met Marcel Duchamps urinoir (‘Fountain’, 1917). “Met zijn readymade legde Duchamp de basis voor latere kunstenaars om vragen te stellen bij wat kunst zou kunnen zijn…”

‘Beeldmacht’ is een mooie, tot nadenken-stemmende vertoning. Maak jij foto’s van in de smaak (op)vallende kunstwerken? En #artselfies?

Betty Tomkins, ‘Woman Words (Raphael #5)’, 2018

Hoofdbeeld: Gina Beavers, ‘Mona Lisa Nail’, 2015, The Hott Collection, New York, foto: Jeff McLane
Alle overige foto’s zijn gemaakt door A Grey Lady.

A Grey Lady bezocht de tentoonstelling voordat het Frans Hals Museum tijdelijk moest sluiten in verband met de door de regering afgekondigde maatregelen met betrekking tot het Coronavirus.