De ogen van Bella Chagall

16 juni 2021

Topstukken ontbreken op deze Chagall-tentoonstelling in Museum Krona. Toch is het een topexpositie. Dat zit hem niet alleen in de geslaagde combinatie met hedendaagse kunst: ook van Chagall zelf is er genoeg moois te zien.

Als een klein museum groots uitpakt met een bekende naam, ben ik altijd een beetje op mijn hoede. Met een beetje pech hangt er slechts een handjevol middelmatige werken van de ster, aangevuld met werk van mindere goden uit de eigen collectie. ‘Tussen werelden. Chagall en hedendaagse kunst’ in Museum Krona in Uden stelde me echter niet teleur. De vele litho’s en etsen zijn dan wel niet uniek, maar wel van hoge kwaliteit. Unica zijn er zeker ook, met als hoogtepunt de gouache ‘Man met Thora’, een bruikleen van het Tel Aviv Museum of Arts, de samenwerkingspartner van deze ambitieuze tentoonstelling. Indrukwekkend is het portret van Chagalls vrouw Bella uit het Stedelijk Museum Amsterdam. In haar ogen is een groot verdriet voelbaar. Opgegroeid in het Joods-Russische Vitebsk en tegen wil en dank beland in New York, mist ze de vertrouwde wereld van vroeger. Die thematiek, het leven tussen twee werelden, vormt de rode draad van deze tentoonstelling.

Zaaloverzicht met de Maxiaturen-serie van Soody S. Sharifi, foto: Willem Kuijpers

Vernuftige collages
Ook Chagall zelf groeide op in Vitebsk en koesterde warme herinneringen aan zijn chassidische jeugd. Toch koos hij ervoor om seculier te leven en begaf hij zich als kunstenaar in het moderne leven in Parijs, New York en Berlijn. In de tentoonstelling wordt zijn levensverhaal vanuit die invalshoek verteld: altijd bevond hij zich tussen traditie en vernieuwing, Oost en West, religieus en seculier leven, verleden en heden.
Die complexe positie nemen veel kunstenaars in onze tijd ook in. Door migratie of een gelovige opvoeding leven zij eveneens ‘tussen werelden’. Erik Jan van der Schuur begeeft zich in donkere schilderijen in het gebied van twijfel tussen (protestants-christelijk) geloof en ongeloof. Andere kunstenaars leven tussen de wereld van de islam en de westerse wereld. Soody S. Sharifi laat die twee werelden met humor samenkomen in vernuftige collages: in herscheppingen van Perzische miniaturen ontmoeten klassieke islamitische figuren de islamitische jongeren van nu: loungend met een zonnebril naast het zwembad, of flirtend in spijkerbroek en hoofddoek in een paradijstuin. Hamid El Kanbouhi combineert in een monumentale tekening een onthoofding uit een Al Qaida-video met een voorstelling van David en Goliath. Dat levert een knetterende confrontatie op tussen wel heel verschillende perspectieven op ‘goed’ en ‘kwaad’.

Erik-Jan van der Schuur, ‘God en zijn zoon’, 2018

Wonderbaarlijk harmonieus
De twee videowerken in de tentoonstelling zijn een speciale vermelding waard. De Israëliër Porat Salomon, zelf een orthodoxe jood, maakte de video ‘Yehi Rakia, Laat er een hemelgewelf zijn’ (2013) waarin drie chassidische joden een plat dak van een huis hemelsblauw schilderen, met een rand van witte wolken. Een krachtig, eenvoudig beeld, dat tegelijk vol zit met verwijzingen: naar christelijke kerkinterieurs en naar de kleur blauw die voor de chassidim naar het goddelijke verwijst en die in de tentoonstelling nog vaker terugkomt.
In ‘De Boodschapper’ (2011) van de Israëlisch-Amerikaanse Daniel Kiczales staat de kunstenaar-componist op een hooggelegen plek in Jeruzalem, vanwaar hij uitkijkt over de Palestijnse wijk Al-Issawiya. Wanneer de zanger van de moskee de oproep voor het gebed inzet, begint Kiczales op zijn gitaar te spelen. Hij speelt vijf keer, de eerste keer in het ochtendlicht, de laatste keer in het donker. Wonderbaarlijk harmonieus smelten zang en muziek samen, en juist daardoor voel je de pijn van de onoverbrugbare kloof tussen deze twee werelden. We kijken de gitarist op de rug en zien zijn gezicht niet. Maar de melancholie in de muziek doet vermoeden dat het verdriet van Bella Chagall ook in zijn ogen staat.