Een kunstzinnig spel met spiegeling

1 februari 2021

Zodra de deuren weer opengaan is in Kunsthal Kade ‘Mirror | Mirror’ te zien, een tentoonstelling geheel in het teken van (natuur)spiegeling en reflectie. Déjanne Kolenbrander ging met tentoonstellingsmaker Judith van Meeuwen in gesprek over haar favoriete werken en het belang van deze tentoonstelling in de wereld van nu.

Judith van Meeuwen

Je hoort het enthousiasme in haar stem wanneer ze het tentoonstellingsthema en de daarbij gekozen werken uitlegt. Judith van Meeuwen staat ons uitgebreid te woord, in deze tijd noodgedwongen via de telefoon, en noemt het ene na het andere kunstwerk op dat ze heeft weten te bemachtigen. Meerdere jaren onderzoek zijn voorafgegaan aan ‘Mirror | Mirror’, een breed opgezette tentoonstelling over het thema spiegeling in de literatuur, de oude en de hedendaagse kunst. Het resultaat is een nieuw deel in een reeks tentoonstellingen rondom fenomenen die Van Meeuwen sinds 2010 voor Kunsthal Kade maakt. Eerder waren hier al de fenomenen oorzaak en gevolg, schaduw en evenwicht te zien.

Slimme spiegel
‘Mirror | Mirror’ is luchtig en vrolijk met een selectie werken die de bezoeker actief bij de tentoonstelling betrekken. Dat is een belangrijk uitgangspunt voor Van Meeuwen; ze probeert zoveel mogelijk mensen aan te spreken. Niet alleen kunstminnend publiek en wetenschapsfanaten, jong en oud moeten aan hun trekken komen. “Ik wil dat een kind en een opa of oma evenveel plezier kunnen beleven aan de tentoonstelling.” Hiervoor kiest ze werken met een speels karakter, werken die een meer wetenschappelijk oogpunt belichten en werken waarbij de spiegel wordt ingezet om specifieke problemen op te lossen.
De Amerikaan Berk Ilhan is zo’n ontwerper die een glimlach op je gezicht tovert. Zijn ‘Mürror’ is een zogenaamde slimme spiegel met een doffe oppervlakte die pas begint te reflecteren als er een lachend persoon voor staat. ‘Mobile Mobile’ van de Deense kunstenaar Jeppe Hein is eveneens speels en vraagt daarnaast wat sportieve inzet van de museumbezoeker. Met een hometrainer kan Heins mobile van grote spiegels in beweging worden gezet. Zo speelt hij met ruimtelijkheid, doordat de ruimte met de bezoekers elke keer anders wordt gereflecteerd. De bezoeker weet daarnaast nooit wie hem op dat moment door een spiegel observeert.

Jeppe Hein, ‘Mobile Mobile’, 2010, courtesy König Galerie, Berlijn, 303 Gallery, New York, Galleri Nicolai Wallner, Kopenhagen, foto: Anders Sune Berg

Hulpmiddel voor alzheimer
Een ander thema in de tentoonstelling is de spiegel als ontwerp-oplossing. Zo is er in een video te zien hoe kunstenaar Martin Andersen spiegels inzet om het Noorse bergdorpje Rjukan, dat zes maanden per jaar in het donker ligt, van weerkaatst zonlicht te voorzien. Hij heeft gigantische spiegels rondom het dorp geplaatst die de boog van de zon volgen en het licht reflecteren naar het centrale plein van het dorp.
Een andere geslaagde designoplossing is volgens Van Meeuwen de alzheimerspiegel van Gerjanne van Gink. Van Gink heeft naast haar werk als ontwerper ook in de zorg gewerkt. De spiegel heeft ze ontwikkeld als hulpmiddel zodat mensen met alzheimer langer zelfstandig kunnen blijven. Als iemand voor de spiegel staat en zijn tandenborstel pakt, verschijnt er op de spiegel een filmpje waarin iemand zijn tanden poetst. Zo kan de gebruiker zijn eigen handelingen spiegelen aan de persoon in het filmpje.

Martin Andersen, ‘The sun mirror’, Rjukan, 2013, foto: Karl Martin Jakobsen

Je ware zelf
Spiegeling blijkt een verrassend breed onderwerp. “Dat is het lastige, elke dag had ik wel weer een nieuw aspect dat ik erbij wilde betrekken.” Uiteindelijk heeft Van Meeuwen keuzes gemaakt. Het thema natuurspiegeling moest er wel bij. Spiegeling op de wateroppervlakte heeft een heel bijzonder effect. Dat brengt de landartkunstenaar Andy Goldsworthy in beeld met een serie foto’s waarvoor hij stokken in het water steekt en daarmee fantastische composities creëert. En Kathrin Schlegel maakt een nieuwe versie van haar gigantische bronzen kandelaar die onder de spoorbrug naast Kunsthal Kade hangt.
Het mooie aan het onderwerp spiegeling is volgens Van Meeuwen de dubbele betekenis ervan. Enerzijds is er het letterlijke effect van de spiegel, en anderzijds kun je het hebben over reflectie en zelfreflectie in overdrachtelijke zin. Voor deze andere betekenis heeft Van Meeuwen theatermaker Carolien Arnold gevraagd een installatie te maken. ‘Het ware gezicht’ dwingt de bezoeker aan de hand van een aantal experimenten echt naar zichzelf te kijken. Een van deze experimenten is een zogenaamde ‘true mirror’, die de kijker niet in spiegelbeeld reflecteert maar op de manier waarop hij altijd door anderen wordt gezien. Deze spiegel confronteert de kijker dus met hoe hij zichzelf ervaart en hoe anderen hem ervaren.
Van Meeuwen: “Toen ik twee jaar geleden aan ‘Mirror | Mirror’ begon, had ik geen idee dat we nu in zo’n reflectieve periode zouden zitten. De huidige situatie vraagt om reflectie op alle fronten, op het gebied van democratie, klimaat, de eigen persoonlijke omgeving en gezondheid.” Dat maakt deze tentoonstelling verrassend relevant voor deze tijd.

Tanja Ritterbex, ‘Wim de Bie has ever made a brilliant cover of a Bach cantata. The melody is subdued, reflective, light and almost…’, 2015, collectie Bonnefanten, foto: René Gerritsen, Amsterdam Museum

Kunsthal Kade, Eemplein 77, Amersfoort, MK geldig, www.kunsthalkade.nl
‘Mirror | Mirror’ opent zodra de overheidsmaatregelen rondom Covid-19 dit toelaten.