Dorien Tamis10 augustus 2020
Lucas Gassel was een meester in het schilderen van weidse, atmosferische landschappen. Zijn eersteklas tentoonstelling in Museum Helmond is nog slechts drie weken te zien.
Waar is Wally, maar dan in de zestiende eeuw? Bijna iedereen kent het spelletje waarbij op bedrijvige illustraties, overladen met details, een mannetje in een rood gestreepte trui – Wally – moet worden gevonden. Achter dat spel gaat een basaal psychologisch mechanisme schuil, dat simpelweg ‘visueel zoeken’ wordt genoemd. Het werkt heel bevredigend om te midden van alle mogelijke vormen van afleiding een enkel doel, een klein detail, te vinden. Nieuw is dat zeker niet. Wie de geschilderde landschappen van de zestiende-eeuwse meester Lucas Gassel van Helmond (Deurne/Helmond ca. 1488 – Brussel 1568-69) op de gelijknamige tentoonstelling in Museum Helmond bekijkt, herkent het principe direct.
Zaaloverzicht, foto: FotoStudio5700.nl
Exotische ruïnes
De weidse, atmosferische ‘Weltlandschaften’ – voor deze kunsthistorische term is geen fatsoenlijke Nederlandse vertaling – van Lucas Gassel hebben een duidelijk onderwerp: het Bijbelverhaal van David en Batseba, of de boetedoening van de Heilige Hiëronymus. Soms groot in beeld gezet maar ook wel weggemoffeld in een hoekje, is die hoofdzaak echter makkelijk uit het oog te verliezen. Elegant tennissende hovelingen, een ijsvogeltje, een groepje soldaten dat oh en ah doet bij een afgebroken afgodsbeeld, een houten loopbrug die toegang geeft tot exotische ruïnes; je kunt je eindeloos vermaken met de bijzaken waarmee de schilder zijn taferelen verlevendigde. En Gassels Wally is een klein hagedisje, dat je meestal in de buurt van zijn monogram, een verstrengelde L en G, moet zoeken.
Lucas Gassel, ‘Panoramisch uitzicht op een Renaissancepaleis met David en Batseba’, Wadsworth Atheneum Museum of Art, Hartford
Buitenissig
Uit de schaarse schildersliteratuur uit Gassels eigen tijd blijkt dat hij een vooraanstaand, gewaardeerd man moet zijn geweest. Veel meer dan dat hij een schilder van landschappen met ‘pollekens’ (figuurtjes) en een ‘soet prater’ moet zijn geweest, komen we echter niet aan de weet. Het interessantste is misschien wel dat hij als weinig productief wordt omschreven. Zat hij er warmpjes bij, en hoefde hij daarom niet te werken? Hield hij er een atelier met medewerkers op na, die werk in zijn stijl voortbrachten?
In Helmond is voor het eerst een groot deel van Gassels oeuvre bijeen te zien, aangevuld met technisch onderzoeksmateriaal, zestiende-eeuwse documenten en boeken, en schilderijen van verwante schilders. Voorheen onbekend materiaal en nieuw onderzoek is in de catalogus bijeengebracht. Toch is de vraag naar de precieze status van Gassel er duidelijk een waar de tentoonstellingsmakers mee geworsteld hebben. Schilderijen van de paleizen van het Brusselse hof, van een kopermijn in bedrijf, of de Parabel van het onkruid tussen de tarwe – met zijn buitenissige iconografie en uitzonderlijk formaat – doen vermoeden dat Gassel inderdaad eerder een gentleman met brede, humanistische interesses was die in aanzienlijke kringen verkeerde, dan een ambachtsman die brood op de plank moest zien te krijgen.
Lucas Gassel, ‘Parabel van het onkruid tussen de tarwe’, 1540, © The Phoebus Foundation, Antwerpen
Kamelen
Als ik mijn ideale tentoonstellingsbezoek zou omschrijven, dan komt Lucas Gassel daar heel dichtbij. Dat ligt in de eerste plaats aan de tentoonstelling zelf. Die is breed opgezet, afwisselend, en tegelijkertijd van een overzichtelijke omvang. Maar na de maandenlange sluiting was ik met alle Coronabeperkingen nog steeds een van de weinige bezoekers, en had ik alle ruimte die ik me altijd wens. En dat kan ik alleen maar betreuren, met alle moeite die er in deze eersteklas tentoonstelling is gestoken. Daarom, als het ook maar enigszins kan, ga in de drie weken die nu nog resten vooral naar Helmond. En wat Wally betreft? Wie als eerste de kamelen weet te spotten, heeft gewonnen!
Lucas Gassel, ‘De vlucht naar Egypte’, 1542, Bonnefantenmuseum, Maastricht, foto: Peter Cox
‘Lucas Gassel. Meester van het landschap’, t/m 30 augustus in Museum Helmond (locatie: Kunsthal, F.J. van Thielpark 7, Helmond), MK geldig, www.museumhelmond.nl
In Museumtijdschrift 2 verscheen een uitgebreid artikel over Lucas Gassel, geschreven door Erik Spaans. Klik hier om het nummer te bestellen.
Win het nieuwe nummer van Museumtijdschrift
Heeft u de kamelen weten te vinden in de tentoonstelling ‘Lucas Gassel’? Stuur uw foto van dit schilderij vóór 31 augustus naar museumtijdschrift@museumtijdschrift.nl. Onder de inzenders verloten wij 3 exemplaren van het aankomende nazomernummer, voor uzelf of voor een dierbare.
