Al eeuwenlang is water onze vriend en vijand. Zodra de musea weer openen, toont ‘Koele Wateren’ in Museum Gouda vier eeuwen kunst waarin scheepvaart, visserij en strandpret de hoofdrol spelen. 

Als in een land de kinderen al zwemles krijgen nog voordat ze hun eigen veters kunnen strikken, dan weet je dat het menens is. Daar is overal water. Het is een wispelturige vriend, even verkwikkend als verraderlijk. En Nederland kent natuurlijk veel, heel veel water.  We hebben rivieren, plassen, vaarten, kanalen, beken, sloten, vennen, meren, moerassen, grachten. En de zee. Het water houdt van oudsher iedereen bezig, ook kunstenaars. Je komt het dan ook in alle verschijningsvormen tegen in Museum Gouda, op de tentoonstelling ‘Koele Wateren’.
Van het Rijksmuseum zijn voor de expositie een kleine veertig kunstwerken geleend, nog aangevuld met enkele werken uit eigen collectie, allemaal rondom dit ene thema. Dat is gevarieerder dan je zou vermoeden. Want waar water is ontstaat een hoos aan activiteiten. Daarbij is alleen al de verscheidenheid aan scheepstypes indrukwekkend. Vervoer, strijd, of visserij: ze brengen allemaal verschillende soorten schuiten met zich mee. Voor de liefhebber is er op dat vlak dan ook genoeg om te genieten. Er zijn driemasters, fluitschepen, oorlogsfregatten, platbodems en vissersbootjes te zien.

Zaaloverzicht ‘Koele wateren’

Prachtig vlaggenschip
Zo schotelt Ludolf Backhuysen (1630-1708) ons op zijn schilderij ‘Nederlandse schepen op de rede van Texel’ uit 1671 bijvoorbeeld een prachtig vlaggenschip voor. Je voelt al snel aan dat je getuige bent van een historische gebeurtenis. Er staat een goedgekleed stel aan wal, uitgedost in zijde en fluweel. Ze sieren de boel op, maar lijken door hun stedelijke uitstraling tegelijkertijd ietwat misplaatst in deze omgeving. Hun aanwezigheid vormt bijna een filmische component. Ze dirigeren onze blik, en hebben het zo te zien over het schip dat voor hen voor anker ligt, de man wijst ernaar met zijn stok. Het is het schip dat hier de hoofdrol speelt, de ‘Gouden Leeuw’ van de befaamde admiraal Cornelis Tromp, waarmee hij menig zeeslag ondernam. Pas dan valt je oog op de meute soldaten met glanzende helmen die van links aan komt marcheren om aan boord te gaan.
Details te over. Dat is niet alleen zo op dit werk. Lopend door de tentoonstelling overkomt het je steeds dat je gefascineerd blijft staan kijken naar kleine dingen. Naar een school tuimelaars, een dolfijnsoort, die tussen de koopvaardijschepen zwemt op de Zuiderzee bij Enkhuizen, op een schilderij van Abraham Storck (1644-1708). Naar een uil, zojuist geschoten door een jager aan de rivieroever, die nu alweer zijn lange geweerloop op een reiger richt, door Arent Arentsz (1585-1630). Naar het pijpje dat een zandschipper stopt, door Jacob Maris (1837-99). Naar het dak van een huisje dat nog net boven de golven uitkomt op een herdenkingspenning van de watersnoodramp uit 1953, van Ian Jacob Pieters (1923-2020). Naar de palingen, die mensen peuren uit een wak op een ijsgezicht van Aert van der Neer (1603-77). Hoe langer je kijkt, hoe meer je ziet. Al die nieuwsgierig makende elementen vormen precies de aantrekkingskracht van deze expositie.

Ludolf Bakhuysen, ‘Nederlandse schepen op de rede van Texel’, 1671, collectie Rijksmuseum, Amsterdam

Verrassend gedetailleerd
Hoogtepunt van de tentoonstelling is de reeks ellenlange zestiende-eeuwse ontwerptekeningen voor één van de gebrandschilderde ramen van de Goudse Sint-Janskerk. Voor de gelegenheid wordt alleen het bovenste deel van deze elf meter hoge ‘cartons’ getoond. Nu gaat eens niet alle aandacht uit naar de figuren rond Willem van Oranje, die de onderkant van de ontwerpen bevolken. Het zijn de verrassend gedetailleerd getekende schepen met watergeuzen tijdens het Leidens Ontzet (1574) die in de schijnwerpers staan. Je ziet precies het moment waarop de Spaanse troepen maken dat ze wegkomen.
Alleen al voor deze metershoge ontwerpen van de ‘Goudse glazen’ zou je naar Gouda moeten gaan zodra het weer kan. Een deel van de de overige kunstwerken is eerder al in andere stadsmusea in het land te zien geweest, maar op sommige plekken vanwege de lockdowns helaas maar kort.

Zaaloverzicht ‘Koele wateren’ met de cartons van de Goudse Glazen in de Sint-Janskerk

‘Koele wateren’, vanaf heropening t/m 11 juli in Museum Gouda, MK geldig, www.museumgouda.nl.

Hoofdbeeld: Zaaloverzicht ‘Koele wateren’ met Johannes Christiaan Schotel, ‘Schepen op een onstuimige zee’, 1826, collectie Rijksmuseum, Amsterdam