Erik SpaansBernini en zijn tijdgenoten waren de hoofdrolspelers van het artistieke Rome rond 1600. Helaas behoort ‘Caravaggio – Bernini’ tot de reeks prachtige tentoonstellingen die nu gesloten zijn, maar deze wervelende recensie willen we u niet onthouden.
Bij binnenkomst staat de bezoeker onmiddellijk oog in oog met de Medusa van Gian Lorenzo Bernini. Het beeld is niet te missen, al was het maar omdat de zaal – op één ander kunstwerk na – verder leeg is gelaten. De inrichting van ‘Caravaggio – Bernini’ in het Rijksmuseum is toevertrouwd aan het Italiaanse duo Simone Farresin en Andrea Trimarchi en die geven hier meteen hun visitekaartje af. Bernini’s ‘Medusa’ is een virtuoos staaltje beeldhouwkunst waarbij de slangen die uit het hoofd van deze mythische figuur groeien daadwerkelijk lijken te kronkelen. Het beeld is gerangschikt onder het thema ‘verwondering’ (meraviglia), maar zou ook niet hebben misstaan in de zaal die de ‘afschuw’ (terribilità) representeert.
Gian Lorenzo Bernini, ‘Medusa’, ca. 1644-48, Musei Capitolini, Rome
Mysterieus licht
De overige drie thema’s van deze tentoonstelling over de barok in het zeventiende-eeuwse Rome zijn levendigheid (vivezza), beweging (moto) en scherts (scherzo). Met deze keuze wordt het speelveld breed gehouden. Bij de terribilità spat het bloed welhaast van de wanden, onder meer op een schilderij van Orazio Borgianni waar David met een van inspanning verwrongen gezicht bezig is Goliath met diens eigen zwaard de keel af te snijden. Bij de ‘scherzo’ gaat het er aanmerkelijk vrolijker aan toe en treffen we bijvoorbeeld een grotesk beeldje van een sater die het (veel te grote) masker van een Silenus draagt en zijn armpje door de mondopening heeft gestoken.
Hoewel Caravaggio in de titel prijkt, speelt hij geen hoofdrol. Enkele topstukken van zijn hand die vorig jaar wel in het Kunsthistorisches Museum in Wenen waren te zien (‘Madonna del Rosario’ en ‘Johannes de Doper’ uit de Pinacoteca Capitolina) ontbreken helaas in Amsterdam. Geen nood: er zijn genoeg tijdgenoten om de honneurs waar te nemen. Ludovico Carracci bijvoorbeeld, die is vertegenwoordigd met een tafereel waarop Romeinse soldaten het dode lichaam van Sint Sebastiaan in het water gooien. Het werk heeft een mysterieuze lichtval en ademt een vreemde, verstilde sfeer die op foto’s verdampt. Een weergaloos schilderij dat je in het echt moet zien. De thematische rangschikking van de tentoonstelling maakt het de toeschouwer mogelijk te vergelijken hoe schilders dezelfde verhalen (de ongelovige Thomas, Judith en Holofernes, de extase van de heilige Franciscus etc.) hebben aangepakt.
Zaaloverzicht ‘Caravaggio – Bernini’, foto: Rijksmuseum
Slapend kind
Maar minstens even belangrijk als de schilderkunst zijn de sculpturen. Voor de topstukken van Bernini zult u naar Rome moeten, maar in Amsterdam is een representatieve keuze van zijn werk bijeengesprokkeld (inclusief een geschilderd zelfportret). Ook bij de beeldhouwkunst vinden we de leukste verrassingen bij tijdgenoten: Giuliano Finelli en François Duquesnoy bijvoorbeeld. Zij zijn lang niet zo bekend als Bernini, maar houden zich prima staande. Met name Duquesnoy, een Brusselaar die vrijwel zijn hele werkzame leven in Rome doorbracht, maakt indruk, onder meer met een ragfijn tronie-achtig beeldje van de dwerg van de Hertog van Créquy.
Waar in Wenen was gekozen voor een schemerige inrichting waar de kunstwerken betrekkelijk dicht op elkaar stonden, doen de Italiaanse vormgevers het tegenovergestelde: de opzet is zeer ruim en zeer licht. Dit experiment is evenwel maar half geslaagd. Dat een zwart-marmeren beeldje van een slapend kind van Alessandro Algardi een geheel eigen zaal(tje) toebedeeld kreeg, valt te billijken. Evenals de beslissing twee enorme zaalwanden helemaal leeg te laten. Maar waarom hebben vier groteske beeldjes (15 centimer hoog) van Bernini elk een vitrine gekregen met een diepte van tweeënhalve meter? Dat neigt – om het jargon trouw te blijven – naar ‘eccesso’.
Zaaloverzicht ‘Caravaggio – Bernini’, foto: Rijksmuseum
Het Rijksmuseum, en daarmee de tentoonstelling ‘Caravaggio – Bernini’, is in lijn met het landelijke beleid met betrekking tot het Coronavirus gesloten tot en met 6 april. Houd de website van het Rijksmuseum in de gaten voor actuele informatie.
Om vanaf huis toch een goede indruk te krijgen van de tentoonstelling, hebben we het beeldoverzicht uitgebreid met extra afbeeldingen.
Zaaloverzicht ‘Caravaggio – Bernini’ met ‘Christus toont zijn wonden’ van Giovanni Antonio Galli, foto: Rijksmuseum
Alessandro Algardi, ‘Jonge sater met het toneelmasker van Silenus’, 1628
Zaaloverzicht ‘Caravaggio – Bernini’ met ‘Rondanini faun’ van François Duquesnoy, foto: Rijksmuseum
Zaaloverzicht ‘Caravaggio – Bernini’ met ‘Judith en haar dienstmeid met het hoofd van Holofernes’ van Orazio Gentileschi, foto: Rijksmuseum
