Eerste solo van een vrouwelijke kunstenaar in het Van Gogh Museum pakt bijzonder goed uit

Pas op haar 87ste brak Etel Adnan door als schilder, haar werk was in 2012 te zien op de mammoettentoonstelling Documenta in Kassel. Precies tien jaar later hangt een brede selectie van haar werk in het Van Gogh Museum, een logische plek.

Ze overleed een half jaar geleden, maar was nog wel actief betrokken bij de voorbereiding van haar overzicht in het Van Gogh Museum in Amsterdam. Die is ingetogen en spectaculair tegelijk, met kleurvlakken en teksten die naadloos in elkaar overgaan.
Etel Adnan (Beiroet 1925-Parijs 2021) heeft niet direct gereageerd op het werk van Vincent Van Gogh, zoals de moderne kunstenaars die eerder in het Van Gogh Museum te zien waren wel deden, onder wie Steven Aalders en David Hockney. Adnan en Van Gogh delen in de eerste plaats hun ontzag en liefde voor de natuur, daarnaast sprongen ze beiden regelmatig over van taal naar beeld en weer terug. Op de eerste muur van de tentoonstelling wordt meteen duidelijk hoe passend de presentatie in dit museum is.

paletmes
Een schilderij van Adnan uit 1983 zonder titel, waarschijnlijk geïnspireerd op een landschap, hangt naast ‘Veld met irissen bij Arles’ van Van Gogh. Adnan zet haar kleuren los van elkaar op het doek, of eigenlijk legt ze ze: ze werkte niet met een schildersezel, haar doek of papier lagen plat op tafel, de verf smeerde ze er met een paletmes in één keer op. Van Gogh werkte ook snel, maar hij schilderde vaak contrasterende felle kleuren dicht naast elkaar. Toch, als je kijkt naar de kleuren zelf en de grotere vlakverdeling, is het bijna alsof Van Gogh en Adnan hetzelfde landschap voor zich zagen.

Nog zoekend
Adnan studeerde filosofie en gaf in de Verenigde Staten, waar ze lange tijd woonde, les in kunstfilosofie en esthetiek. Daar, toen ze al 34 was, zette een collega haar aan het schilderen. Ze werkte nooit één op één naar een voorstelling uit de werkelijkheid, al liet ze zich wel steeds inspireren door de natuur, door landschappen, bergen, rivieren en vlakten. “Ze beeldt ze zich niet in, ze is daar. Ze ziet ze”, schrijft haar levenspartner, beeldhouwer en schilder Simone Fattal, in de catalogus.
Mede dankzij de prettige vormgeving van architect Afaina de Jong, met sobere geometrische vormen en opvallende kleuren uit het palet van Adnan, komt de bezoeker van de tentoonstelling vanzelf óók in Adnans wereld. Haar eerste werken, uit de jaren zestig en zeventig, zijn nog zoekend, met overwegend vierkante vlakken, later worden de gebaren groter.

Hangende tuinen
In Californië was de Mount Tamalpais haar ‘beste vriend’. In haar schilderijen en tekeningen – de bruiklenen komen vanuit de hele wereld – verkent en onderzoekt Adnan de vorm en de ervaring ervan in kleur en in vorm, hiervoor gebruikt ze soms ook eenvoudige waterverf. Aangrijpend is de kleine ruimte waarin het ‘Gewicht van de wereld’, haar nooit uitgebluste engagement en liefde voor de kosmos, centraal staat, een serie waarin ze felrood gekleurde bollen tegen een zachte achtergrond liet zweven.

Verrassend groot en spectaculair zijn Adnans ontwerpen voor behang en de tapijten: met felroze en knalgeel, losser en chaotischer dan de schilderijen. Zelf omschreef ze ze als ‘hangende tuinen’, bedoeld om van te genieten en de ruimte menselijk te maken. De vormen zijn inderdaad zo uitnodigend dat je er wel in zou willen wonen.
Met deze tentoonstelling heeft het Van Gogh Museum maar liefst vier primeurs: het is de eerste overzichtstentoonstelling van het werk van Etel Adnan in Nederland, de eerste tentoonstelling wereldwijd van haar werk sinds haar overlijden, het is ook de eerste solotentoonstelling van een vrouwelijke kunstenaar in het Van Gogh Museum én van een kunstenaar van buiten het Westen. Een frisse keus, die in dit geval bijzonder goed heeft uitgepakt.

‘Kleur als taal’, t/m 4 september, Van Gogh Museum, Amsterdam, MK geldig, vangoghmuseum.nl
Zie ook het artikel in Museumtijdschrift 3: museumtijdschriftwinkel

Hoofdbeeld: Etel Adnan, ‘Mounttamalpais’, 1985