Adrienne Quarles van Ufford29 september 2020
In Engeland geniet John Constable een heuse sterrenstatus als landschapschilder. Teylers Museum toont een indrukwekkende tentoonstelling over de vroeg-negentiende-eeuwse kunstenaar.
‘Ik ben de wolkenman’, staat er hoog op een wand in de tentoonstelling over John Constable in Teylers Museum in Haarlem. Het zijn de woorden van de befaamde Britse kunstenaar John Constable (1776-1837). Als je de reeks wolkenimpressies aan de muur ziet hangen begrijp je dat het hem ernst was. Constable was overduidelijk gefascineerd door luchten onder alle weersomstandigheden. Schapenwolkjes, donderwolken, regenbogen, soms wel twee naast elkaar, een zonnestraal die nog net door door het wolkendek heen piept en het landschap eronder aftast. Hij schilderde ze buiten en ging in alle snelheid te werk. Iedereen weet hoe vlug een wolk voorbij kan drijven. Constable observeerde hoe wind, zon en naderend onweer een spelletje spelen met de kleuren van de hemel en wist wat hem te doen stond. Goed kijken, de bijzonderheid van het moment omzetten in verf, en dan hup, rennen om niet nat te worden. Uit de jaren 1821-22 zijn er vele voorbeelden van zijn hemelstudies bewaard. Twee jaar lang deed hij bijna niet anders, een krachttoer in een tijd dat er nog geen verf in tubes bestond, maar hij met zelfgemaakte verf in varkensblaasjes op pad moest.
Zaaloverzicht, foto: Bibi Veth
Voelen met je ogen
Constable hield precies bij wanneer hij welke wolkenstudie maakte, vaak schreef hij erbij wat de weersomstandigheden waren. Hij was een kunstenaar met meteorologische belangstelling en verdiepte zich in wetenschappelijke theorieën. Dat is een kolfje naar de hand van Teylers Museum, dat een fraaie collectie historische instrumenten bezit, waaronder vroege barometers. Enkele daarvan, van het soort dat ook de Engelse kunstenaar bezat, zijn naast de wolkenstudies opgesteld in een vitrine.
Het merendeel van de schilderijen op de tentoonstelling komt uit de collectie van één liefhebber. Zijn naam is David Thomson, een Canadese mediamagnaat en kunstliefhebber. Hij kocht al jong zijn eerste tekening van Constable en zou zijn verzameling steeds blijven uitbreiden, een schilder waarover hij schrijft dat kijken naar zijn werk voor hem is als ‘voelen met je ogen’. Nu zijn er 58 kunstwerken uit zijn bezit in Haarlem te zien. De meeste daarvan zijn landschappen of dorps- of stadsgezichten, maar ook een ontroerend intiem schilderijtje van Maria Bicknell, Constables vrouw, op de rug gezien. De getoonde schetsjes van zijn gezin en van zijn kinderen zijn geleend uit andere collecties. Ook uit bezit van Teylers Museum zelf is er zo’n tekeningetje. Waarschijnlijk is het zijn zoontje Alfred, die als peuter het liefst onder zijn vaders schildersezel speelde. Hij was een van Constables zeven ‘eendjes’ (‘ducks’), zoals hij zijn kinderen liefkozend noemde.
Zaaloverzicht, foto: Bibi Veth
Geschikte bruidegom
De tentoonstelling laat zien hoe de Engelse schilder het meest in zijn element was op bekend terrein. De watermolen van zijn vader in de kuststreek van Suffolk schilderde hij bijvoorbeeld meerdere keren, vanuit verschillende gezichtspunten. En inderdaad: met telkens wisselende spectaculaire wolkenluchten. Hij hield van dat landschap van zijn jeugd, ook al had hij tegen zijn zin zeven jaar in die molen moeten werken en verdiende hij in die tijd te weinig om door de familie van zijn jeugdliefde Maria als geschikte bruidegom te worden geaccepteerd.
Als je na afloop van de tentoonstelling de romantische schilderijen van zijn Nederlandse tijdgenoten bekijkt in de vaste opstelling van het museum, met hun bijna geëmailleerd aandoende luchten, dringt het besef pas echt door hoe vernieuwend Constable eigenlijk was in zijn tijd. En dat terwijl zijn grootste inspiratiebronnen Nederlandse zeventiende-eeuwse meesters waren, die hij kende van prenten en enkele schilderijen in Engelse collecties. Ruisdael, wiens kunstwerken meestal voor driekwart door de lucht werden ingenomen, was zijn absolute favoriet. Hij kopieerde diens werk waar en wanneer hij maar kon. Ook toen hij (eindelijk) een gevierd kunstenaar was wilde hij nog van hem blijven leren.
John Constable, ‘Een sluis met een passerende boot’, 1826, Royal Academy of Arts, Londen
‘John Constable’, t/m 31 januari in Teylers Museum, Haarlem, MK geldig, www.teylersmuseum.nl. Vooraf reserveren is verplicht, kijk hier voor meer informatie.
