Ode aan de slang

7 april 2021

De slang, een dier dat bij veel mensen angst opwekt, is de serene hoofdrolspeler in de foto’s, tekeningen en collages van Juul Kraijer. In elegante kronkelingen ontmoeten mens en slang elkaar op de solotentoonstelling ‘S’ in Schiedam.

Bij binnenkomst in De Ketelfactory is een houtskooltekening te zien, waarop Juul Kraijer (1970) ontelbare slangen als wapperende haren om een gezicht laat krullen. De eerste associatie bij het zien van de tekening is het verhaal van Medusa, wier haren als straf werden veranderd in slangen. Ditmaal echter geen vrouw met vertrokken gezicht en opengesperde mond, zoals ze meestal wordt afgebeeld. De mythe komt pas echt tot leven in een video-installatie genaamd ‘Spawn’, waarin op drie schermen een kluwen slangen over een gezicht kruipt. Dikke zwarte doeken omhullen het triptiek, waardoor je wordt gedwongen te staren naar de eeuwig glibberende slangen.
Op een levensgrote foto verderop in de tentoonstelling is een model ten voeten uit afgebeeld, terwijl een gele slang om haar schouders hangt. De foto, een van de weinige in kleur, doet aan een ander verhaal van verdoemenis denken, namelijk dat van Eva en de slang die haar verleidde een appel van de verboden boom te plukken.

Juul Kraijer, houtskool op papier, 63 x 96,15 cm, 2020

Vogelkopjes
Kraijers fascinatie voor het combineren van het menselijk lichaam met dieren is al in haar vroegste werk te zien. In de tekeningen die ze vanaf 1995 maakte, ontstaan personages uit enkele simpele lijnen houtskool. De figuren worden vaak vergezeld door dieren die zich op en soms zelfs binnen de contouren van het lichaam bewegen. Zo vormen dertien vogelkopjes de ruggengraat van een meisje en kruipen tientallen kikkers rond in een vrouwenlichaam. Op een tekening uit 2004 is een van de eerste slangenfiguren te zien. Een vrouwenhoofd verandert bij de nek in een slang, die zich in een draaiende beweging om haar hoofd vormt.
Slangenlijven kronkelen zich door torso en schedel heen in een later werk, waarbij twee slangenkopjes suggestief samenkomen bij het kruis. De foto’s, een medium dat Kraijer pas later besloot toe te passen, zijn al even hypnotiserend. In een videoportret van de kunstenaar is te zien dat Kraijer het model in de foto’s niet alleen met slangen heeft behangen: vogels, vlinders en zelfs slakken kruipen over haar gezicht.

Juul Kraijer, ‘SPAWN’, 3-kanaals video-installatie, geen geluid, 14:12 min., 2019 (foto: Michael Habes, thanks to M.S.S.)

Wereldse mythe
In het videoportret is Kraijer zelf aan het woord, soms zoekend naar de juiste formulering om haar werk te beschrijven. Terwijl ze vertelt over haar vele reizen naar India, wordt langzaam duidelijk dat Kraijer zich niet alleen baseert op westerse mythen, maar vooral interesse toont in oosterse culturen. “Ik wil kijken hoe mensen aan de andere kant van de planeet leven.” En inderdaad, in een vitrine is een kris, een Indonesische dolk, te zien en een Sanggori, een heilig beeldje dat op het hoofd wordt gedragen op het Indonesische eiland Sulawesi. Beide staan symbool voor de slang en zouden magische krachten bezitten. Voor de houdingen van haar modellen heeft Kraijer een andere bijzondere inspiratiebron. De Japanse Ankoku Butoh, de Dans der Duisternis, die zich bewust afkeert van westerse dansstijlen.
In meer dan twintig werken komen mens en slang keer op keer samen. De twee organismen verschillen veel van elkaar, maar Kraijer brengt ze samen alsof het altijd al zo hoorde. De tentoonstelling laat zien dat de symboliek van de slang verder gaat dan een associatie met westerse mythen. Een ontdekkingsreis langs drie verdiepingen betoverende werken daagt de bezoeker uit met een nieuwe blik naar het dier te kijken.

Juul Kraijer, foto, 178 x 110 cm, 2017 -2019

‘Juul Kraijer. ‘S’’, t/m 2 mei in De Ketelfactory, Schiedam, toegang gratis, deketelfactory.nl, met publicatie. Let op: aanmelden voor een tijdslot is verplicht. Reserveren is mogelijk via www.deketelfactory.nl/agenda.