24 maart 2021

Berlinde De Bruyckere maakt ons gevoelig voor kwetsbaarheid en troost, maar tegelijk ook voor eenzaamheid en pijn. Zodra de musea weer openen, toont het Bonnefanten nieuwe stappen in haar nog altijd rauwe, universele werk.

Er zijn weinig kunstenaars die het menselijke lijden zo aanraakbaar dichtbij kunnen brengen als de Belgische Berlinde De Bruyckere (Gent, 1964). In haar werk ervaar je hoe dichtbij de dood, het verval en de eenzaamheid zijn. En tegelijk bieden haar beelden ook beschutting en troost. Dat is de condition humaine waarover haar werk vertelt in de gedaante van wassen beelden en dierenhuiden, oude dekens in staat van verval, engelengestaltes verscholen onder een draperie van huiden en natuurlijk de paardenkadavers die al zo lang centraal staan in haar oeuvre.
De wereld van Berlinde De Bruyckere opent zich nu in het Bonnefanten in Maastricht. Onder de raadselachtige titel ‘Engelenkeel’ stelt ze daar het werk tentoon dat ze sinds 2014 gemaakt heeft. Ook het meest recente dat ze maakte in de coronacrisis en waarin alles draait om de figuur van de engel. In de beeldtaal van De Bruyckere is dat hemelse wezen tegelijk ook een mens die de angst voelbaar maakt en uitzicht biedt op troost. 

Berlinde De Bruyckere, ‘Aletheia, On-vergeten’, 2019, collectie Fondazione Sandretto Re Rebaudengo

Tragisch en menselijk
Het dode paard is en blijft misschien wel haar meest indringende beeld. De installatie ‘No Life Lost II’ uit 2015 toont drie paarden die boven op elkaar liggen in een glazen vitrine. Dood, natuurlijk, maar de dood lijkt zo vers dat het leven nog voelbaar is, alsof het dier weer zo op z’n poten zou kunnen staan. Het is een aangrijpend tafereel, maar ook wel theatraal. Door de perfecte enscenering en belichting weet De Bruyckere precies hoe ze de kijker kan emotioneren en verbijsteren. Het zijn de oude lappen om het paardenhoofd die de dood een tragisch en menselijk gezicht geven. Het lijkt op een provisorisch verband dat op het slagveld is aangelegd of op een blinddoek die het dier beschermt tegen het zien van de onontkoombare dood. De poten zijn samengebonden met leren riemen en dat versterkt het gevoel van machteloosheid. Het is een ingreep die de Bruyckere vaker toepast. Naar haar eigen zeggen heeft ze zich daarin laten inspireren door de Spaanse schilder Francisco de Zurbarán die tussen 1635 en 1640 een vijftal versies van ‘Het Lam Gods’ schilderde. Zijn lam ligt met samengebonden poten op de offertafel te wachten op wat komen gaat: de dood.

Berlinde De Bruyckere, ‘No Life Lost II, 2015

Schrapen en looien
Berlinde De Bruyckere is van kinds af vertrouwd met de dood van dieren. Als dochter van een slager in een Gentse volkswijk ging ze soms met haar vader mee naar het slachthuis en zag daar hoe de dieren werden gedood, gevild en uitgebeend. Als de gewoonste zaak van de wereld. Haar vader overigens is haar tot op hoge leeftijd in haar atelier blijven helpen met het schrapen en looien van de paardenhuiden om ze zo geschikt te maken voor het beeld.
Spreken met Berlinde de Bruyckere gaat onvermijdelijk ook over het karakter van het materiaal waarmee ze haar beelden construeert. De huiden, de was, de oude tafels en vitrines en de rafelige dekens waaronder menselijke gestalten schuilen. Maandenlang heeft ze de dekens opgehangen in een boomgaard, overgeleverd aan weer, wind en vooral de tijd, helemaal buiten haar controle om. Wat dat oplevert is versleten, verweerd materiaal, gewond in de beeldtaal van de kunstenaar. Wat haar werk ook karakteriseert is de veelheid aan bronnen die haar werk voeden. De kunstgeschiedenis natuurlijk, maar ook de mythologie en de bijbelse verhalen. De figuur van Sint Sebastiaan bijvoorbeeld is ook in het Bonnefanten weer aanwezig. Sint Sebastiaan, een van de eerste martelaren die gedood is door pijlen omdat hij aan het christelijke geloof niet wilde verzaken, bewondert ze vanwege zijn onverschrokkenheid en tegelijk ook om zijn trots en schoonheid.
Schoonheid en dood, Eros en Thanatos, het is een van de klassieke en menselijke tegenstellingen waar haar werk op drijft. 

Berlinde De Bruyckere, ‘San S. II’, 2017-19

‘Berlinde De Bruyckere. Engelenkeel’, t/m 26 september in Het Bonnefanten, Maastricht, MK geldig, www.bonnefanten.nl. De tentoonstelling is te bezoeken zodra de Nederlandse musea hun deuren weer mogen openstellen voor publiek.

Thuistip
Wie alvast warm wil draaien voor deze tentoonstelling, kan het zaalboekje downloaden vanaf de website van het museum.

Hoofdbeeld: Zaaloverzicht met Courtyard Tales (l) en Arcangelo II (r). Alle foto’s: Mirjam Devriendt.