Erik Spaans25 augustus 2021
Exact vijfhonderd jaar geleden arriveerde Albrecht Dürer in Aken tijdens zijn reis door de Nederlanden. Het Suermondt-Ludwig-Museum presenteert nu de meesterwerken die hij maakte op zijn triomftocht, aangevuld met werk van beroemde tijdgenoten.
De schets die Albrecht Dürer maakte van de haven van Antwerpen is zo gedetailleerd, dat we de structuur van de bakstenen en dakpannen van de gebouwen kunnen bestuderen. Ook zien we de loopplanken op de kade en de tuigage van de schepen en zelfs de goederen die ze vervoeren: de houten balken liggen hoog opgestapeld. Maar Dürer heeft de menselijke bedrijvigheid welbewust weggelaten. De voorgrond is leeg. Met uitzondering van één mannetje met een forse baal op zijn rug. Aan zijn gekromde houding te zien is het een zware lading. De tekening is vijf eeuwen oud maar oogt alsof hij gisteren gemaakt is.
De tentoonstelling ‘Dürer war hier’ in het Suermondt-Ludwig-Museum in Aken draait om de lange reis die de kunstenaar in 1520-21 door de Nederlanden maakte en die we welhaast van week tot week kunnen volgen dankzij de nauwgezette aantekeningen in zijn reisverslag en de talloze schetsen van mensen, dieren, klederdrachten en gebouwen die hij onderweg maakte.
Albrecht Dürer, ‘Der Hafen von Antwerpen beim Scheldetor’, 1520, Albertina, Wien, © Albertina, Wien
Rusteloze geest
Aan topstukken geen gebrek. Zo wordt het beroemde schilderij van de Heilige Hieronymus in zijn studeervertrek (een bruikleen uit Lissabon) omringd door werken van tijdgenoten die een eigen draai gaven aan Dürers compositie. Maar de sjeu van deze indrukwekkende tentoonstelling zit toch ook in de vele tekeningen, soms weinig meer dan vlotte krabbels die ons als het ware in staat stellen mee te kijken over de schouder van de meester. Een schetsje met het ontwerp van een jurk stelt vanuit artistiek oogpunt misschien weinig voor, maar zegt veel over Dürers rusteloze creatieve geest.
Intrigerend zijn ook de tekeningen van vrouwen in exotische klederdrachten waarvan verondersteld wordt dat Dürer ze in Antwerpen heeft gemaakt. Van de vele theorieën over de herkomst van deze kostuums geldt als de meest waarschijnlijke dat het Lijflandse vrouwen in ‘winterdracht’ betreft. De lijst van tentoongestelde werken telt maar liefst 191 nummers: overwegend tekeningen, prenten en schilderijen, maar er is bijvoorbeeld ook een zeldzaam vilten mutsje uit ca. 1505 te zien van het type dat door vele geportretteerden gedragen werd.
Albrecht Dürer, ‘Junge Frau in niederländischer Tracht’, 1521, © National Gallery of Art, Washington DC, Widener Collection
Ragfijn portretje
Dat de tentoonstelling in Aken plaatsvindt sluit mooi aan bij de reis van Dürer. Hij verbleef er drie weken om de kroning van keizer Karel V bij te wonen. Hij dronk en gokte er lustig op los in herberg Zum Spiegel, maar maakte ook de nodige portretten. Verder tekende hij in Aken de kathedraal en het stadhuis, en maakte een ragfijn portretje van een magere hond. Die hond is in tweevoud aanwezig: de tekening van Dürer wordt geflankeerd door een kopie van Hans Hoffmann die nauwelijks van het origineel te onderscheiden valt. Navolgers en tijdgenoten vormen toch al een belangrijk onderdeel van de tentoonstelling, die onder meer belangrijke stukken van Quinten Metsijs, Jan Gossaert en Lucas van Leyden omvat.
Hoe invloedrijk Dürer was, wordt mooi aanschouwelijk gemaakt in de laatste zaal. Daar hangt een schilderij van de drie kruisen op Golgotha door Jan Brueghel de Oude. Het betreft een kleurenversie van een tekening van Dürer die Brueghel zelf in zijn bezit moet hebben gehad. Brueghel liet een kastje maken waarin – als een soort huisaltaar – aan de ene kant de tekening te zien was en aan de andere kant zijn schilderij. Hij signeerde deze geschilderde kopie met zijn eigen naam, maar óók met de respectvolle toevoeging: ‘AD Inventor’.
Albrecht Dürer, ‘Liegender Hund’, 1520, The British Museum, London, © The Trustees of the British Museum
‘Dürer was hier’, t/m 24 oktober in het Suermondt-Ludwig-Museum, Aken, toegang € 6, www.duerer2020.de Vanaf 20 november is de tentoonstelling in kleinere vorm te zien in de National Gallery in Londen.
