Robert-Jan Muller10 mei 2021
Lynn Hershman Leeson kreeg haar eerste overzichtstentoonstelling pas op haar 74e, maar loopt al decennia voorop met thema’s als identiteit en technologie. In de Amsterdamse kunstruimte Rozenstraat is nu, op afspraak, deze fascinerende tentoonstelling te bezoeken.
Identiteit wil in deze tijd nogal eens de toetssteen van geloofwaardigheid zijn. Hoe je je identificeert in termen van bijvoorbeeld kleur, seksualiteit en gender, wordt dan vaak gezien als maatgevend voor je maatschappelijke opvattingen. Het komt vooral voor in politiek, kunst en de entertainmentindustrie. Kijk maar naar de ophef over de recente Vogue-cover waarop zangeres Billie Eilish in roze corset als traditionele femme fatale poseert. Het is een radicale breuk met haar zelfgekozen genderloze identiteit en punk-achtige voorkomen. Een groot deel van haar achterban ervaart deze switch echter als verraad aan dat waarin ze zich bij Eilish konden spiegelen.
Het werk van de Amerikaanse Lynn Hershman Leeson (1940) is daarom een verademing, want ze maakt dit soort zaken bespreekbaar. Met een oeuvre dat Hershman Leeson de afgelopen zestig (!) jaar heeft opgebouwd stelt ze het begrip identiteit ter discussie: is die uniek, onveranderlijk, kun je die creëren? Fenomenen als gen- en biotechnologie, internet en de vraag in hoeverre een mens maakbaar is spelen bij haar een grote rol. Pas op haar 74e werd, in Duitsland, de eerste overzichtstentoonstelling van haar werk gemaakt.
Zaaloverzicht ‘Staged Intimacy 1974 – 2019’
Indringende ogen
Bij de toekenning van de Siemens Award in 1995 werd ze ‘the most influential woman working in new media’ genoemd. Drie jaar later maakte ze de speelfilm ‘Conceiving Ada’, met in de hoofdrol Tilda Swinton, over de negentiende-eeuwse Ada Lovelace, de eerste wiskundige die het fenomeen computer beschreef. Swinton zou in 2003 opnieuw de hoofdrol spelen in een film van Hershman Leeson, nu die van een drievoudig gespleten personage in ‘Teknolust’.
Zelf had Lynn Hersman Leeson in de periode 1972-1978 al een afsplitsing van zichzelf gemaakt, onder de naam Roberta Breitmore. Ze maakte er een kunstproject van met een uitvoerige documentatie. Roberta deed van alles wat Lynn niet durfde of kon: ze droeg opvallende make-up, een kostuum en een blonde pruik, ze zette contactadvertenties in de krant en ging met de geïnteresseerden een drankje drinken. Die ontmoetingen liet ze opnemen op film en geluidsband. Na een tijdje was er geen onderscheid meer tussen de bescheiden Lynn en de uitgaande Roberta – twee kanten van dezelfde medaille. Roberta kreeg bijvoorbeeld een creditcard en rijbewijs, terwijl Lynn beide niet bezat. Uiteindelijk huurde Hershman Leeson drie actrices in voor de Roberta-rol en liet hen én zichzelf door een detective schaduwen en fotograferen. ‘The Roberta Breitmore Series’ werd in 1985 de inspiratie voor de film ‘Desperately Seeking Susan’ met Madonna. In de Amsterdamse kunstruimte Rozenstraat zijn momenteel zo’n tien kleurig overschilderde fotografische portretten van Roberta te zien die je aankijken met indringende ogen, en de video ‘Lynn turning into Roberta’ uit 1978.
Lynn Hershman Leeson, ‘Roberta Construction Chart #2’, 1975
Profetische gaven?
In de tentoonstelling is Hershman Leeson tevens als zichzelf te zien op zes projectieschermen, die ze haar ‘Electronic Diaries’ noemt. Chronologisch beslaan ze de periode vanaf 1984 tot 2019 en ze zijn fascinerend wanneer je je realiseert dat ze vooruitlopen op de persoonlijke ontboezemingen die we pas kennen sinds de opkomst van sociale media. In de camera vertelt Hershman Leeson aanvankelijk over zichzelf: haar jeugd, haar angsten en ouder worden. Na de diagnose kanker toont ze haar vrienden röntgenfoto’s, want: ‘People tend to believe a photo more than people: it has a date on it’. En over misbruik in haar jeugd: ‘As a child I’d hear footsteps down the hall and I would think: “that’s him”’. En over het nu: ‘Mijn generatie is waarschijnlijk de laatste die privacy kende, of in ieder geval aannam dat we die hadden’. In de laatste twee schermen interviewt ze bio- en genwetenschappers over ontwikkelingen op hun gebied en spreekt ze met leeftijdgenoot en collega-filmer Eleonor Coppola over het leven en hun samenwerking.
Het gaat wat ver om Hershman Leeson profetische gaven toe te dichten, maar haar werk over identiteit, nieuwe media en gen- en biotechnologie liep decennia geleden al ver vooruit en is nu actueler dan ooit. Het lijkt niet meer dan terecht dat er in 2018 een genetisch antistof naar haar is genoemd, met de lettercode LYNNHERSHMAN. Dat wordt nu in een museum in Zwitserland bewaard.
Lynn Hershman Leeson, ‘The Electronic Diaries’, 1984-2019
‘Staged Intimacy 1974 – 2019’, t/m 29 mei in Rozenstraat, Amsterdam, toegang gratis, www.rozenstraat.com. Let op: reserveren is verplicht, kijk op de website voor meer informatie.
