1 september 2020

Het Fries Museum verkent de zee in al haar facetten, van het mysterieuze en beeldschone leven onder water tot onze verstoorde relatie met deze gigantische natuurkracht.

In het trappenhuis van het Fries Museum galmt een dramatisch gezang. Hoe dichter je bij de bovenste verdieping komt, hoe luider het wordt. De ontvangst van de tentoonstelling ‘Other.Worldly’ is niet bepaald een warm welkom: “Deze twintig jaar van kwelling, met een hart, altijd in oorlog, dag en nacht”, klinkt het vertaald. We kijken naar ‘Angels of Bureaucracy’ (2017), videowerk van het Britse kunstenaarsduo Broomberg & Chanarin. Een Siciliaanse grijper sloopt de bootjes van vluchtelingen die poogden Europa te bereiken, en bezingt het helse lot van vele opvarenden, voor wie de bodem van de Middellandse Zee hun laatste rustplaats werd.

Broomberg & Chanarin, ‘Angels of Bureaucracy’, 2017, youtube

Het is een ijzersterk begin waarmee de toon is gezet. In deze eerste expositie van de recent aangestelde conservator Hanne Hagenaars worden grote thema’s aangesneden als migratie, en mens en milieu. De selectie verkent de zee in al haar facetten, van het mysterieuze diepzeeleven en de prachtige koraalriffen tot de angstaanjagende diepte en verslindende, onbeheerste drift. Hoe beter de mens de onderwaterwereld leert kennen, hoe meer die haar lijkt te vervuilen, met alle gevolgen van dien. Want ook dat staat centraal: onze verstoorde relatie met de natuur.

Ongewone intimiteit
Aanleiding van ‘Other.Worldly’ was de voorgenomen aankoop van ‘Osedax’ van Ellen Gallagher en Edgar Cleijne. Gallagher domineert de tentoonstelling: ze is ook vertegenwoordigd met ‘Bird in Hand’, prominent aanwezig in de tweede zaal. We zien een zwarte piraat met een bos zwierig haar van waterplanten en een houten been. Het werk verwijst niet alleen naar Kapitein Ahab uit Moby Dick, maar roept ook de mythe van Drexciya, of Black Atlantis, op: het fictieve onderwaterrijk bevolkt door afstammelingen van Afrikaanse drenkelingen die tijdens de trans-Atlantische slavenhandel stierven. Ertegenover hangt een enigszins overrompelende verzameling werken die allemaal op hun eigen manier aan de tentoonstellingsthema’s zijn verbonden. Stuk voor stuk zijn ze interessant, maar in vergelijking met het intrigerende ‘Bird in Hand’ vallen ze wat weg. De volgende zaal is donker, alsof we ons even onderwater begeven. Een groot videoscherm toont Jessica Segalls ‘(un)common Intimacy’. In een rood polkadot badpak zwemt de kunstenaar naast een tijger, haar roodgelakte nagels strijken de grove poot van een krokodil. Een absurdistisch, fascinerend beeld dat als geen ander de ontwrichting van de band tussen de mens en andere levende wezens blootlegt.

Jessica Segall, ‘(un)common Intimacy’, 2018

Reflectie en actie
In de laatste zaal vult de funky muziek van ‘Osedax’ de ruimte. Eromheen zijn vele andere werken te zien, maar ‘Osedax’ trekt het meest de aandacht. De grote zwarte gegraveerde black box waarvandaan het geluid komt is dan ook erg indrukwekkend. Binnenin worden onder meer beschilderde glasplaten van onderwaterleven en beelden van een brandend schip geprojecteerd. De titel is de naam van een in 2002 ontdekte wormensoort, die complexe patronen graaft in walviskarkassen op de zeebodem. Zo creëren de borstelwormen een nieuwe, onleesbare beeldtaal in de botten van dode walvissen. Cleijne en Gallagher vergelijken dit met de verloren levens van Afrikanen die verdronken tijdens de overzeese slaventransporten en hun verhalen, herinneringen en kennis mee de diepte in namen, om nooit gehoord te zullen worden, toegedekt door de koude oceaan.
Zo is ‘Other.Worldly’ scherp, serieus en urgent, en tegelijkertijd verbluffend en betoverend. De selectie kunst die Hagenaar in deze tentoonstelling bij elkaar heeft gebracht vormt een heuse oproep tot reflectie en actie met betrekking tot onze band met de zee. Want het lijkt onvermijdelijk dat we daarvan de gevolgen zullen gaan ondervinden.

Ellen Gallagher en Edgar Cleijne, ‘Osedax’, 2010, foto Ruben van Vliet

‘Other.Wordly’, t/m 14 februari in Fries Museum, Leeuwarden, MK geldig, www.friesmuseum.nl De Osedax van Gallagher en Cleijne draait elke dag tussen 12.00 uur en 15.00 uur.

Hoofdbeeld: Ellen Gallagher, ‘Bird in Hand’, 2006, Tate Modern