9 september 2020

Twee kunsthandels sloegen de handen ineen voor een bijzondere expositie met schilderijen van zeeslagen en andere taferelen uit de zeevaart. Krijgslustig en rustgevend, met keuvelende mannen en hemden aan de waslijn.

In een mist van kruitdamp laten Nederlandse oorlogsschepen hun kanonnen bulderen. Vanuit Spaanse galeien, door roeiers aangedreven, wordt met musketten teruggeschoten, maar het is een ongelijke strijd. Soldaten tuimelen in het water en het lijkt een kwestie van tijd voor de Spanjaarden het onderspit zullen delven. Dit ‘Zeegevecht tussen Spaanse galeien en Hollandse oorlogsschepen op 3 oktober 1602’ is één van de meest in het oog springende schilderijen op een tentoontelling van maritieme taferelen bij de Amsterdamse kunsthandel P. de Boer.

Het schilderij van Andries van Eertvelt (1590-1652) – een Antwerpenaar die ook enkele jaren in Amsterdam werkzaam was – verbeeldt de climax van een wapenwedloop halverwege de Tachtigjare Oorlog (1568-1648). De galeien staan onder bevel van Federico Spinola, een Italiaan in Spaanse krijgsdienst. Federico was ervan overtuigd dat de Nederlandse vloot met galeien bestreden moest worden en liet er een aantal vanuit de Middellandse Zee naar Zeeland roeien.

Schuimende golven
Aanvankelijk was zijn aanpak succesvol. Met name in de ondiepe Zeeuwse wateren waren zijn schepen wendbaarder en effectiever dan de Hollandse zeilschepen. Van de weeromstuit begonnen de Hollanders ook galeien te bouwen. Zo kwam in 1600 de 30 meter lange ‘Zwarte Galei’ gereed. De zeeslag die op 3 oktober 1602 nabij Calais werd uitgevochten maakte echter duidelijk dat galeien in open zee geen partij zijn voor (grote) zeilschepen. Van de zes Spaanse galeien gingen er vijf verloren. Toen de Spanjaarden twee jaar later bij Sluis een vergelijkbare nederlaag leden, werd het experiment met galeien in noordelijke wateren definitief als een mislukking beschouwd.
Bij De Boer zijn vier schilderijen van Van Eertvelt te zien waaronder een kleiner exemplaar van dezelfde zeeslag uit 1602. Op de andere werken gaat het er minder krijgslustig aan toe, maar niet per se rustiger. Op sommige schilderijen spat het zilte water welhaast de lijst uit. Schepen hangen vervaarlijk schuin in het water, schuimende golven kleuren de zee bijkans wit terwijl omgekeerd de lucht onheilspellend donker is geworden. In de kolkende zee zien we tuimelaars, walvissen en fabeldieren.

Serene rust
Windstille taferelen zijn er gelukkig ook. Kooplieden die goederen uitladen in mediterrane havensteden, vissers die hun netten binnenhalen en visverkopers die hun waren uitstallen op het strand. Van de aanblik van een rimpelloze waterspiegel kan een serene rust uitgaan. Op een tafereeltje met een kaagschip van Willem van Diest (1590/1610-1668/1672) is de lome sfeer van een zomerse namiddag meesterlijk getroffen. Mannen keuvelen wat aan dek terwijl de vogels laag over het water scheren. Aan een provisorisch waslijntje zijn een paar hemden opgehangen en ook op de zwaard van het schip hangen kleren te drogen.
Kunsthandel P. de Boer is nog maar twee jaar verwijderd van z’n honderdste verjaardag. Voor deze tentoonstelling hebben ze de handen ineen geslagen met de Bergense kunsthandel Rob Kattenburg, gespecialiseerd in maritieme kunst. Het samenwerkingsverband heeft geleid tot een mooie tentoonstelling met veel vertrouwde namen van zeventiende-eeuwse meesters – Hendrick Vroom, Ludolf Backhuysen, Willem van de Velde de jonge, Simon de Vlieger, Abraham van Beijeren, Hendrick Dubbels, Jan van Goyen, Reinier Nooms, Bonaventura Peeters – aangevuld met minder bekende meesters en nog een handvol achttiende- en negentiende-eeuwse werken.
In het statige grachtenpand aan de Herengracht waar De Boer sinds 1927 gehuisvest is, komen deze werken uitstekend tot hun recht.

‘Sail op de Herengracht’, maritieme schilderijen, t/m 4 oktober, kunsthandel P. de Boer i.s.m. kunsthandel Rob Kattenburg, Herengracht 512, Amsterdam, vanwege coronamaatregelen uitsluitend op afspraak te bezoeken, meldt u zich alstublieft aan op rsvp@kunsthandelpdeboer.com met datum en tijdstip van uw voorkeur

Hoofdbeeld: Andries van Eertvelt, ‘Zeegevecht tussen Spaanse galeien en Hollandse oorlogsschepen op 3 oktober 1602’, z.j., 110 x 182 cm