Zonovergoten topstukken na 400 jaar weer in Dordrecht

13 oktober 2021

Aelbert Cuyp werd pas na zijn dood bekend, voornamelijk bij Britse verzamelaars en kunstenaars, waardoor het meeste werk verdween in Engelse landhuizen. ‘In het licht van Cuyp’ brengt zijn werk samen met dat van enkele wereldberoemde navolgers.

Om meteen maar met de deur in huis te vallen: ‘In het licht van Cuyp’ is een héérlijke tentoonstelling. Het idee om de landschappen en veestukken van Aelbert Cuyp te tonen in samenhang met het werk van de negentiende-eeuwse Engelse kunstenaars die zijn invloed hebben ondergaan, pakt bijzonder goed uit. Vanzelfsprekend is dat niet. De aanpak om een kunstenaar en zijn navolgers bijeen te brengen, kan er immers toe leiden dat de toeschouwer partij trekt. Dan lopen navolgers het risico te verpieteren in de schaduw van hun inspirator. Het omgekeerde is ook mogelijk: de kunstgeschiedenis kent niet voor niets het begrip ‘aemulatie’, waarbij de ene kunstenaar de andere voorbij streeft. Deze tentoonstelling bewaart echter een precair evenwicht zodat de bezoekers na afloop tevreden mogen vaststellen dat ze ‘twee voor de prijs van één’ hebben gekregen.

Aelbert Cuyp, ‘Riviergezicht met koeien’, ca 1650, collectie Museum voor Schone Kunsten, Boedapest

Idyllisch licht
Aelbert Cuyp was telg van een Dordtse kunstenaarsfamilie (zijn vader en zijn oom waren eveneens schilder) die uiteenlopende genres heeft beoefend, maar toch vooral bekend is om zijn riviergezichten en landschappen met soezend vee. Er gaat een onthaastende werking uit van de aanblik van al die koeien die tevreden liggen te herkauwen of tot hun knieën in het water staan. Die rustgevende werking wordt nog eens versterkt door het idyllische licht dat Cuyp over ze uitstrooit. De late middagzon verspreidt een warme gloed over het landschap. Ja, het is prettig toeven in het universum van Cuyp.
Daar kwamen ze in het negentiende-eeuwse Engeland ook achter met als gevolg dat een aanzienlijk deel van het oeuvre van Cuyp werd opgekocht en naar Engelse landhuizen verkaste. Nederland bleef achter met wat kruimels. Het duurde tot 1965 voor het Rijksmuseum een topstuk van Cuyp (‘Rivierlandschap met ruiters’) wist te verwerven… op de Engelse kunstmarkt.
In de tussentijd hadden vele Engelse kunstenaars een sterke liefde opgevat voor de man wiens naam (‘kwiep’) zij maar moeilijk konden uitspreken. De ondertitel van de tentoonstelling noemt er drie: Thomas Gainsborough, John Constable en Joseph Mallord William Turner. Geen kleine jongens. En ze zijn alle drie met sterke werken vertegenwoordigd. Met name Turner maakt indruk. Diens ‘Abingdon’ (Tate Gallery) toont een riviergezicht met koeien, drijvers, karren en boten dat letterlijk en figuurlijk in nevelen is gehuld. In een wolkenstudie van Constable kun je de leeuweriken bij wijze van spreken horen kwetteren en ook een met olieverf op papier geschilderde studie van veehoeders door Gainsborough heeft de sprankelende spontaniteit die je eigenlijk alleen in zijn schetsen ziet.

Zaaloverzicht Dordrechts Museum, foto: Peter den Ouden

Reünie van topstukken
Verrassingen zijn er ook. Weinig bezoekers zullen de naam Augustus Wall Callcott kennen, maar deze Engelsman houdt zich tussen al die grote namen verrassend goed staande. Zijn ‘Entrance to the Pool of London’ ademt de sfeer van een lome zomerdag. De toeschouwer die zich probeert te oriënteren zal goed tussen de eindeloze hoeveelheid scheepsmasten moeten zoeken om de koepel van St Paul’s Cathedral als een vlekje aan de horizon te ontwaren.
Cuyp voelt zich in dit gezelschap prima thuis. Hij is vertegenwoordigd met topstukken uit onder meer Washington, de Britse koninklijke collectie en Kenwood House. Een feestje. En tegelijkertijd een reünie. Twee schilderijen die de Waal bij Nijmegen respectievelijk in de ochtend en de avond verbeelden zijn voor het eerst sinds 1762 weer samen te zien. En dat geldt ook voor de twee helften van een langgerekt paneel met een panoramisch gezicht op Dordrecht. In de negentiende eeuw werd de zaag in het paneel gezet en gingen de helften ieder hun eigen weg. Nu zijn ze tijdelijk herenigd.