Vier hedendaagse kunstenaars reflecteren in het Kröller-Müller Museum op onze relatie met de natuur in tijden van klimaatverandering. Een brede waaier aan onderwerpen komt aan bod: van artistieke vogelnesten en eierroof tot smeltende gletsjers en stijgend water.

Het Kröller-Müller Museum is bekend om zijn grote glazen wanden, waardoor de grens tussen bos en museumzaal vervaagt. Ook de video-installatie April ≈ 61°01′ 24°27′ van de Finse kunstenaar Eija-Liisa Ahtila lijkt op zo’n glaswand: van vloer tot plafond wordt er een ontluikend Fins lentebos op de muur geprojecteerd, verdeeld in acht secties. Links moet de laatste wintersneeuw nog smelten, terwijl rechts de frisgroene, sappige lente in volle glorie losgebarsten is. Doordat de camera in elke projectie op een ander tempo inzoomt en ronddwaalt, komt het bos voor je ogen tot leven. Een kakofonie van zoemende, krakende, tsjilpende en kabbelende bosgeluiden draagt bij aan het magische gevoel dat het bos een levend organisme is, non-stop in transitie.
Volgens de wandtekst is de klimaatcrisis de aanleiding voor de tentoonstelling ‘Door de bomen het bos’. Vier hedendaagse kunstenaars worden geraadpleegd om te bezinnen op deze complexe materie, waarin we door de bomen het bos niet meer zouden zien. Toch komt de klimaatproblematiek slechts zijdelings aan bod. Ja, de natuurfenomenen die de kunstenaars behandelen worden bedreigd, maar hun werk is niet moralistisch of activistisch. Veeleer onderzoeken ze een breed scala aan manieren waarop we ons tot de natuur kunnen verhouden: zintuiglijk of intellectueel, bezitterig of terughoudend, vol vertrouwen of gealarmeerd.

Prieelvogel
Twee zalen zijn gewijd aan de filosofische sculpturen, video’s en installaties van Andy Holden. De Britse kunstenaar levert subtiel kritiek op de ordenende, hebzuchtige geest van biologen en verzamelaars. In eerste instantie is het bevreemdend om A Natural History of Nest Building, een informatieve natuurdocumentaire over vogelnesten, in een kunstmuseum aan te treffen. Maar al snel merk je dat Holden daarin de darwinistische invalshoek van zijn vader, ornitholoog Peter Holden, contrasteert met zijn eigen visie op vogels als volwaardige kunstenaars. Niet voor niets heeft hij zijn reconstructie van het rijkgedecoreerde nest van een prieelvogel The Origin of the Work of Art genoemd.
Het kost wat tijd om je onder te dompelen in het conceptuele universum van Holden, waarin ook kolonialistische roofkunst (Pyramid Piece) en obsessieve eierverzamelaars (The Opposite of Time) voorbijkomen. Maar wie die moeite neemt, wordt beloond met prikkelende ideeën over de dwarsverbanden tussen natuur en cultuur, wat Holden de meest boeiende kunstenaar van de tentoonstelling maakt.

Dreiging
Ook de zes luchtfoto’s van smeltende gletsjers in Groenland van de Franse kunstenaar Julian Charrière maken indruk. Deze fotogravures, afkomstig uit zijn serie Limen (‘drempel’ of ‘overgang’), tonen een mystieke, ongrijpbare wereld waarin wolk, sneeuw en aardkorst samensmelten tot een haast abstract geheel. Daarmee verzet Charrière zich tegen de traditionele landschapskunst, die de natuur vaak ‘vermenselijkt’ en tot een herkenbaar, overzichtelijk plaatje reduceert.
In het licht van Charrières smeltende gletsjers ligt het voor de hand om The Settlement (Indoor) van Hans Op De Beeck als dreigend toekomstscenario te zien: in een verduisterde zaal, midden in een groot waterbassin, heeft de Vlaamse kunstenaar een verlaten, asgrijs miniatuurdorp op palen gebouwd. Het wateroppervlak is glad en stil, maar ademt toch een onheilspellende sfeer, alsof er ieder moment een gevaarlijk watermonster toe kan slaan. Is dit de ondergelopen wereld die ons te wachten staat, waarin we op gespannen voet met de elementen moeten zien te overleven? Het is een sombere slotnoot in een rijke, breed uitwaaierende expositie, die de bezoeker veel ruimte tot mijmeren en eigen interpretaties laat, en die uitnodigt om met een frisse blik naar de omringende natuur te kijken.

Vergeet na afloop niet een bezoek te brengen aan de beeldentuin van het Kröller-Müller Museum, waar voor de gelegenheid een speciale ‘zintuiglijke wandeltocht’ is uitgezet.