Een overzichtstentoonstelling van Karel Martens (1939) was al jaren een gekoesterde wens van het Stedelijk Museum, dat een rijke traditie heeft in grafische vormgeving en in de collectie werk heeft van bekende ontwerpers als Piet Zwart, Irma Boom en Wim Crouwel.

Martens staat bekend om zijn speelse, kleurrijke en experimentele benadering van typografie, zijn liefde voor oude druktechnieken en zijn eigenzinnige blik. Veel van zijn werk ontstaat uit toevallige vondsten en experimenten. Ook maakt hij monoprints, of ‘druksels’ zoals hij ze zelf noemt, waarin hij bestaande materialen, zoals een oude kaart, met kleurlagen en stroken bewerkt.

Kleuren, letters en cijfers
Bij binnenkomst waan je je in Martens’ studio. De tentoonstelling opent met een inspiratiemuur vol knipsels en eerbetonen aan zijn invloeden, zoals kunstenaar Jan Schoonhoven, fotograaf Nan Goldin en illustrator Sylvia Weve. De ruimte is gevuld: er hangen affiches, neonletters en papierreliëfs.

In het midden van de zaal staan lange rijen stellingkasten vol persoonlijke ontwerpen, zoals de enveloppen die hij maakte voor zijn destijds verloofde Lous (Love letters, 1962–1963), voorwerpen die hij buiten vond, foto’s met medekunstenaars en werk dat Martens in de afgelopen vijftig jaar maakte. Een bekend voorbeeld is de serie telefoonkaarten uit begin jaren negentig, waarvoor hij met een ingenieus systeem de oorspronkelijke tekst van het Wilhelmus omzette in cijfer- en kleurcombinaties. Mooi detail: de oorspronkelijke schetsen zijn ook te zien.

Dagelijks leven
Een opvallend onderdeel is de lange witte strook op de vloer met een patroon dat de maximumsnelheid van 30 kilometer per uur aangeeft. Een ontwerp voor de gemeente Amsterdam om automobilisten eraan te herinneren hun snelheid te verlagen. Het toont hoe zijn werk verweven is met het dagelijks leven. Ook zitten er subtiele grapjes in de tentoonstelling, die vooral zijn vakgenoten zullen opvallen, zoals een afbeelding van twee vrouwenhoofden waarin de letters K en M zijn verstopt – een knipoog naar zijn initialen, afkomstig uit het tijdschrift On the road dat hij in 1992 maakte met ontwerper Roelof Mulder.

Onderwijs en samenwerking
Martens begon in 1977 met lesgeven aan de kunstacademie in Arnhem, waar hij zelf ooit studeerde en waar hij in 1998 de masteropleiding Werkplaats Typografie oprichtte. De tentoonstelling toont diverse uitgaven van het architectuurtijdschrift OASE, vormgegeven door Martens samen met zijn studenten. Sinds 2013 werkt Martens samen met zijn dochter Aagje aan het tijdschrift. Met zijn kinderen Klaartje en Diederik werkt hij al zes jaar onder de naam Martens & Martens.

Weg vinden
De tweede zaal toont een verrassend andere kant van Martens, met ontwerpen voor meubels en zelfs een strandhuisje. Martens vernieuwt zichzelf keer op keer. In Icon viewer (2015) worden live camerabeelden omgezet in pixelachtige patronen. Wie voor het grote scherm staat, ziet de beelden direct veranderen in kleurrijke patronen. Toch ontbreekt het op de tentoonstelling soms aan context. Er zijn nauwelijks zaalteksten, waardoor bezoekers zelf hun weg moeten vinden. Maar ook dat past bij de vrije geest van Martens.

Het doorgeven van kennis
De film in de laatste zaal vormt de perfecte afsluiter. Hierin vertellen oud-studenten hoe Martens hen inspireerde en tonen zij werk dat zijn invloed verraadt. “Met studenten werken heeft mij altijd goed gedaan,” zegt Martens tijdens de persopening. Misschien is dat de reden dat hij op zijn 86ste nog steeds zo gepassioneerd werkt. In de film speelt een kleinkind van Martens met gekleurde blokken, terwijl hij vertelt hoe jammer het is dat we die onbevangenheid vaak verliezen naarmate we ouder worden. Als er iemand ons eraan herinnert om die nieuwsgierigheid te behouden, is het Karel Martens wel.