De tentoonstelling maakt duidelijk waarom de kunstenaar en de kunstverzamelaar het best in samenhang kunnen worden bekeken. Hoewel Marie Tak van Poortvliet (1871-1936) als een van de weinige Nederlandse kunstverzamelaars van haar tijd zich zowel op nationale als op internationale kunst richtte, vormt het werk van Jacoba van Heemskerck (1876-1923) het hart van haar collectie. De twee vrouwen ontmoetten elkaar als tieners in Den Haag en behielden een levenslange, liefdevolle vriendschap. Beiden afkomstig uit de conservatieve Haagse elite en gebonden aan de mores van hun tijd, moest die relatie verborgen blijven. Maar hun wederzijdse steun is onmiskenbaar terug te zien in de ontwikkeling van Van Heemskercks werk en de reikwijdte van de kunstcollectie van Tak van Poortvliet. De biografie Marie Tak van Poortvliet –  Alles gegeven van Jacqueline van Paaschen dient als basis voor de tentoonstelling van de eerder geschonken kunstcollectie van Tak van Poortvliet aan Kunstmuseum Den Haag en Museum Boijmans Van Beuningen Rotterdam.

Tijdgenoten en inspiratiebronnen
De tentoonstelling volgt de collectie van Tak van Poortvliet chronologisch. Je start tussen Van Heemskercks luministische landschappen en beweegt via haar kubistische en expressionistische werken richting de stralende glas-in-loodpanelen die aan het eind van haar leven centraal stonden. Haar inspiratiebronnen voor deze stijlontwikkelingen worden zorgvuldig belicht. Zo zien we tussen de expressionistische werken ook het abstracte Bild mit weisser Form (1913) van Wassily Kandinsky (1866-1944), die zich liet inspireren door muziekklanken. In Tak van Poortvliets Villa Loverendale in Domburg, waar Van Heemskerck elke zomer verbleef, creëerde de verzamelaar een levendige ontmoetingsplek voor kunstenaars, handelaren, astrologen en wetenschappers. Van Heemskerck kwam er onder meer in contact met Piet Mondriaan en Jan Toorop. Elders ontmoetten zij andere tijdsgenoten, zoals de eerdergenoemde Kandinsky, maar ook Franz Marc en Fernand Léger, die eveneens deel uitmaken van de collectie. Uit deze ontmoetingen groeide hun belangstelling voor de spirituele levensbeschouwingen theosofie en antroposofie – interesses die hen later naar Duitsland brachten, waar Van Heemskerck onder de vlag van de avant-gardebeweging Der Sturm haar grootste podium vond.

Doorlopende lijn
Ondanks de verschillende stijlfasen zijn in Van Heemskercks vroege werk al voorbodes te zien van haar latere, karakteristieke expressionistische stijl die gekenmerkt wordt door heldere kleuren, zwarte contouren en natuurlijke vormen.  Zo voorzien de strakke kaders en zwarte contouren in het kubistische Compositie no. 1 (1912-1913) haar latere stijluiting in de glas-in-loodpanelen. Ook zijn haar spirituele invloeden al zichtbaar in de steeds terugkerende levensboom, zoals in Bos (ca. 1913) en Bos II (1913). Door de hele tentoonstelling is een doorgaande lijn te zien tussen haar verschillende fasen en haar zoektocht naar een eigen stijl. Het latere expressionistische werk leest als een samenkomst van het kleurgebruik in haar vroege luministische werken en het lijnwerk in haar kubistische periode. Bovendien vallen haar spirituele levensopvattingen op in de constante ambitie om een onzichtbare geestelijke wereld te verbeelden.

Aan het begin van de tentoonstelling hangt misschien wel het meest treffende beeld van Van Heemskerck en Tak van Poortvliets relatie: Twee bomen (1910). Twee stammen staan apart, maar hun bladerdak verstrengelt zich. Achter elke boom reikt een anders gekleurd veld; de achtergronden verschillen. Maar onder dezelfde hemel vormen ze een geheel – ze staan samen. Met de collectie van Tak van Poortvliet en het oeuvre van Van Heemskerck biedt Kunstmuseum Den Haag een prachtige dwarsdoorsnede van hun stijl en tijdsgeest, in de stad waar hun vriendschap begon.