Kwesties die met oorlogsgeweld te maken hebben, wekken veel maatschappelijke belangstelling en vragen om onafhankelijk en wetenschappelijk onderzoek. Het NIOD verricht en stimuleert dergelijk onderzoek en stelt zijn collecties open voor alle belangstellenden. Het instituut werd op 8 mei 1945 opgericht om door middel van onafhankelijk onderzoek de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Nederland en Nederlands-Indië in kaart te brengen. Sinds 1 januari 1999 is het instituut onderdeel van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Op 9 december 2010 fuseerde het NIOD met het Centrum voor Holocaust- en Genocidestudies en zijn beide organisaties verder gegaan onder de naam NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies.