Het nieuwe museum Fenix wil het verhaal over migratie vertellen aan de hand van kunst. Naast imposante werken van ruim honderd wereldberoemde kunstenaars zijn er ook historische artefacten en anonieme familiefoto’s te zien. De architectonische blikvanger is het blinkende trappenhuis. Toch blijven de dromen, angsten en verlangens van migranten invoelbaar.

“Chinese must go.” Dat staat op een Amerikaans speelgoedpistool ergens uit het eind van de negentiende eeuw. Het had ook van nu kunnen zijn. De agressieve afkeer van mensen die herkenbaar zijn als migrant is groot in het Amerika van Donald Trump. Dit erfgoed is een van de schaarse – en bovendien subtiele – verwijzingen naar de actuele politiek in Fenix, het eerste museum ter wereld dat het eeuwenoude verhaal van migratie vertelt aan de hand van kunst. Het Rotterdamse museum opent 16 mei voor publiek.

Eenzaamheid

Fenix mengt zich niet de actuele discussie en controverse rond migratie maar focust liever universele thema’s. Het wil de menselijke verhalen van hoop, afscheid, geluk, maar ook onzekerheid en dromen vertellen. Waarbij ook de scherpe randen van migratie worden belicht – ook discriminatie, uitbuiting en eenzaamheid zijn tenslotte van alle tijden. Daarvoor is de afgelopen drie jaar een imposante kunstverzameling aangelegd van over de hele wereld.

Deze presentatie ‘Alle richtingen’ beslaat de hele tweede verdieping van het enorme museum. Ter illustratie: het duurste werk is een schilderij van de Nederlandse schilder Willem de Kooning; het verbeeldt zijn eerste atelier na aankomst in New York. Man in Wainscott (1964) werd vorig jaar gekocht voor ongeveer 8 miljoen euro. Te zien zijn verder ruim tweehonderd schilderijen, beelden, video-installaties en historische objecten als dus dat speelgoedpistooltje. Het is een uitzondering in een tentoonstelling waarin de politieke waan van de dag behendig wordt vermeden.

Afghaans meisje
Het verhaal van Fenix begint op de begane grond met ‘Het kofferdoolhof’. Bezoekers kunnen dwalend tussen de stapels met tweeduizend koffers van migranten hun begeleidende levensverhalen beluisteren. Een beetje vergezocht, maar wel indrukwekkend, vooral voor kinderen. Fenix wil tenslotte een positief museum voor de hele familie zijn.

In de zaal ertegenover staat de foto-expositie ‘The family of migrants’, die is geïnspireerd op de caleidoscopische fototentoonstelling ‘The family of man’ uit 1955 in het MoMa in New York, die de mensheid voor het eerst in al zijn culturele diversiteit toonde. Onder de 193 foto’s van migranten bevinden zich diverse iconische beelden, zoals het Afghaanse meisje bekend van de cover van National Geographic (1984) of de World Press Photo uit 2022 van een Griekse oude vrouw op de vlucht voor bosbranden. Maar het zijn vooral de anonieme, soms zelfgemaakte foto’s waarmee ‘The family of migrants’ het lot van migranten invoelbaar maakt.

Betonnen kolos
Alleen al de cijfers van het museum zijn indrukwekkend. Met een totaaloppervlak van 6.000 vierkante meters heeft Nederland er een kolossaal groot museum bij. Fenix is gehuisvest in de gelijknamige havenloods uit 1923, destijds de grootste in zijn soort. Met veel precisie zijn grote raampartijen in de betonnen kolos aangebracht, die voor overvloedig daglicht zorgen. De industriële sfeer is behouden gebleven, al is de blikvanger van deze betonnen loods een eigentijds trappenhuis van blinkend roestvrijstaal.

Vanaf de begane grond wervelt de ‘Tornado’ – zoals dit architectonische kunstwerk heet – door het hele gebouw. Het bestaat uit twee trappen, wat refereert aan de keuzes die elke migrant moet maken: gaan of blijven? Dit opzichzelfstaande bouwwerk, een ontwerp van de Chinese architect Ma Yansong, fungeert op het dak als uitkijkplatform met grandioos uitzicht op de Rijnhaven, waarvandaan in de vorige eeuw duizenden en duizenden migranten vertrokken of aankwamen. Het maakt het museum tevens van grote afstand zichtbaar.

Ambitieus
Kortom, de ambities van Fenix zijn hoog. En ze worden waargemaakt. Deels dankzij de diepe zakken van de Rotterdamse familie Van der Vorm, die met haar charitatieve stichting Droom en Daad aan de basis staat van het museum. Maar vooral dankzij de intelligentie en doortastende aanpak van de curatoren en directie van het museum. Waarbij de expertise en het netwerk van Wim Pijbes, voormalig directeur van het Rijksmuseum en Museum Voorlinden, vast een cruciale rol speelde. Hoe dan ook, Fenix is een aanwinst voor museaal Nederland.

Naast de Tornado is het toch de kunsttentoonstelling ‘Alle richtingen’ die het meest imponeert. Kwistig wordt gestrooid met grote namen uit de kunstgeschiedenis. (Ook fijn: in de enorme zaal is de ruimte om de werken uit alle richtingen en in alle rust te bekijken.) Naast een zwartwit tekening van William Kentridge hangt een kleurrijke fotoserie van Rineke Dijkstra. Van 2.600 jaar oude Egyptische beelden (een bruikleen van het Rijksmuseum van Oudheden) tot een kast die door de Nederlandse Raquel van Haver speciaal voor Fenix is beschilderd. Of een doek van Erasmus (ook een migrant!), dat rond 1530 geschilderd is door Hans Holbein de Jonge. Het houdt maar niet op.

Het unieke museum Fenix overrompelt door de meeslepende architectuur en een kunstcollectie waarvoor je gerust een dag kunt uittrekken. Vergeet trouwens ook niet het museumrestaurant waar sterrenchef Maksut Askar een fusion van Europese en Anatolische gerechten serveert. Een bezoek aan dit museum over migratie is als een onvergetelijke reis langs verschillende zintuigen, waarbij vooral hoofd en hart worden aangesproken. Want wat het meest blijft hangen zijn de intieme verhalen over én van migranten.