Vier generaties van het zestienkoppige Nederlands kunstenaarsgeslacht Koekkoek (1778-1956) specialiseerden zich in het oer-Hollandse landschap en zeegezicht. Of hun negentiende-eeuwse bedaagde realisme nu nog aanspreekt lijkt een kwestie van smaak, bewijst onder meer Museum Flehite in Amersfoort. Ook in drie andere plaatsen zijn kleine Koekkoek-exposities.

Ze signeerden allen met duidelijk leesbare voorletter(s) en achternaam, tevens ‘merknaam’. ‘Koekkoek’ staat voor een romantische, sfeervolle landschapschilderkunst, die ook nostalgische 21e–eeuwers graag bekijken en voor vele duizenden euro’s aankopen. Het succes van de dynastie is te danken aan stamvader Barend Cornelis (1803-62), die zelf zoon was van de getalenteerde Zeeuwse schilder Johannes Hermanus (1778-1851). Barend bewoonde in Kleef, bij Nijmegen over de Duitse grens, een kasteeltje. Daar verwierf hij faam met zijn fraaie Rijnlandse vergezichten, gaf les en ontving zelfs koninklijke klandizie. Dit huidige Haus Koekkoek leende vanwege een verbouwing enkele pronkstukken uit aan enkele Nederlandse musea.

Tegen de echtheid
Op weg naar Museum Flehite passeer je pittoreske achttiende-eeuwse straathoekjes die je binnen uitgeschilderd terugziet. Als enige Koekkoek onderscheidde Willem (1838-1895, Barends broer) zich met verstilde stadsgezichten. Onhandige mensfiguurtjes staan in een fijntjes geschilderd decor met afbladderende baksteenmuren en sneeuwresten op rode dakpannetjes. Net als zijn nazaten kon stamvader Johannes Hermanus maar matig mensen schilderen. Wel toonde hij zich een meester in ternauwernood getemde natuurrampen: een Zeeuwse, kolkende dijkdoorbraak met opspattend fluweelwit zeeschuim als van een vers getapt biertje. Gepanikeerd vissersvolk. Plat gewaaide boompjes onder grijs-geschakeerde stormwolken met hoopvol blauw. Je herkent de kloeke Hollandse wolkenluchten van Jacob van Ruisdael (1628-1682), lichtend voorbeeld voor de Koekkoeks.
Volgens Barend moest een kunstenaar de natuur ‘veel, aandachtig en nauwgezet’ bestuderen om haar uitmuntende volmaaktheid bescheiden te benaderen. Toch achtte hij negentiende-eeuws bos, beemd, weide, dorp of stad onverdraagbaar lelijk en dus kunstonwaardig om exact zo uit te beelden. Hij voegde daarom functionele fantasie-elementen toe ter vergroting van het, evenwel beheerst geschilderde, kijkspektakel. Barend wist de afwisselende seizoenen atmosferisch telkens raak te treffen. De gladde schildertrant, sfeervolle scènes in zachte kleuren en een fluwelige afwerking bepaalden de herkenbare Koekkoek-stijl, die Barend overbracht aan zijn dochters en broers en zo weer aan hun (klein)zoons. Nu ogen de huisje-boompjes-beestjes- en mensjes-landschappen van veel Koekkoeks bedacht, bedaagd en geschikt als legpuzzel.

Schuimkopgolfjes
Een superbe Koekkoek, te zien in Nunspeet, is een stormachtig zeegezicht met een kantelend zeilschip en een toegesneld roeibootje op geraffineerd kwispelend gepenseelde schuimkopgolfjes. De spannende diagonale compositie straalt transparantie uit. Daarmee kan Hermanus junior (1836-1909) tippen aan opa Johannes én aan Willem van de Velde junior of Johannes Schotel, respectievelijk tweehonderd en honderd jaar eerder.
Het blijft verwarrend, zoveel Koekkoeks bij elkaar. Zo schreef Flehite natuurschoolplaten toe aan landschapschilder Marinus Adrianus I (1807-1868). Maar het zijn illustraties van diens gelijknamige achterneef, Willems zoon Marinus Adrianus II (1873-1944), natuur-en dierenschilder. En niet alles is standaard productiewerk; daarvan getuigen een gefiguurzaagde uil, een Casper-David Friedrich-achtige zonsondergang op koperen ovaaltje en een stevig gekwast zeegezichtje, maat sigarendoosdeksel. Zeker, de klantgerichte Koekkoeks nutten hun behoudende succesformule flink uit, maar behielden daarnaast dik anderhalve eeuw lang wel hun aanstekelijke schilderplezier.

Op onderstaande tentoonstellingen zijn de komende periode ook werken van de Koekkoeks te zien:

‘De familie Koekkoek langs de Zuiderzee’, t/m 24 september, Noord-Veluws Museum, Nunspeet

‘Bomen over bomen’, t/m 24 maart, Museum Staal, Almen 

Verkooptentoonstelling in de Galerie van de 19^e eeuw, t/m 1 november, kunsthandel Simonis & Buunk, Ede