Zoals elke editie van de Biënnale van Venetië is ook dit jaar het kunstaanbod overvloedig. Robert-Jan Muller gidst u langs vijf essentiële kunststops, van glazen zeewier tot overrompelende wandtapijten.

Halverwege de driehonderd meter lange Arsenale, traditioneel een van de twee centrale tentoonstellingsgebouwen van de Venetiaanse biënnale, merk je hoe vloeiend de tentoonstelling door Cecilia Alemani is ingericht. Ze heeft er een kleine honderd kunstenaars bij elkaar gebracht, maar het gevoel van een uitputtende wandeling krijg je niet. Wellicht dat Alemani’s ervaring als curator van de New Yorkse High Line, een voormalige spoorlijn als kunstpark, meespeelde. Tachtig procent van haar kunstenaarskeuze in deze 59ste aflevering van de biënnale is vrouw of ‘niet traditioneel genderconform’ aldus Alemani. Bang dat ze het de vrouwenbiënnale gaan noemen is ze niet, zegt ze: “De afgelopen 125 jaar hebben ze het ook nooit de mannenbiënnale genoemd!’.

Als ondertitel koos Alemani ‘The Milk of Dreams’, naar een roman van kunstenaar Leonora Carrington (1922-2011) over dromen en transformatie en over wie je wilt zijn. Carringtons schilderijen zijn samen met andere vrouwelijke, dikwijls surrealistische en performatieve kunstenaars uit de eerste helft van de twintigste eeuw, tentoongesteld in ‘tijdcapsules’, aparte kabinetten in de Arsenale en de Giardini. Het zijn rustgevende onderbrekingen van de hedendaagse kunst, die het leeuwendeel van de biënnale uitmaakt.

Zelf miste ik trouwens wel wat belangrijke namen in die capsules, waaronder Emmy Hennings, de mede-grondlegger van Dada. Ook de door surrealisme beïnvloede couture van Elsa Schiaparelli en de textielsculpturen van Dorothea Tanning ontbreken. Daartegenover staat dat Katharina Fritsch’ monumentale bronzen olifant onder de koepel van het centrale Giardinipaviljoen de mooiste opening van de biënnaleroute in jaren is.

De onderstaande vijf paviljoens en tentoonstellingen zijn een bezoek meer dan waard.

Francis Alÿs – ‘The Nature of the Game’
Locatie: paviljoen België, Giardini

Al ruim twintig jaar is de in Mexico wonende Francis Alÿs tijdens zijn bezoeken aan landen als Afghanistan, België, Canada, Congo, Hong Kong en Zwitserland gefascineerd door kinderspelen. Hoe kinderen met niets toe kunnen en de manier waarop ze met elkaar omgaan zijn voor hem een sleutel om die maatschappij te begrijpen. Alÿs’ films, video’s en kleine schilderijen van die spelende kinderen zijn een bewijs dat het leven de kunst kan overtreffen. Een kind dat opgaat in het vliegeren, touwtjespringende meisjes of een jongen met niet meer dan een autoband: het is een les in nederigheid.

Simone Leigh – ‘Sovereignty’
Locatie: paviljoen Verenigde Staten, Giardini

Het paviljoen van de Verenigde Staten uit 1930, traditioneel symbool voor het witte Amerika, is dit jaar getransformeerd tot een hut uit de Congo of Kameroen, met rieten dak en ruwhouten palen. Simone Leigh, de eerste zwarte vrouwelijke kunstenaar die de Verenigde Staten vertegenwoordigt op de biënnale, lijkt ermee te zeggen: misschien is het je ontgaan, maar de zwarte cultuur en geschiedenis is net zo goed de basis van onze samenleving als de Europese. Buiten prijkt een grote zwarte figuur, gebaseerd op de traditionele Nimbasculpturen uit Guinee. Binnen herinneren ontroerende levensgrote beelden van brons en keramiek aan het Amerikaanse slavernijverleden.

Małgorzata Mirga-Tas – ‘Re-enchanting the World’
Locatie: paviljoen Polen, Giardini

Twaalf wandvullende tapijten, gebaseerd op de astrologische frescocyclus in Palazzo Schifanoia in Ferrara, zijn een eerbetoon aan de Romavrouwen in Polen. Elk van de gigantische tapijten heeft drie voorstellingen boven elkaar. De middelste draagt telkens een teken van de dierenriem. Daarboven verbeeldt kunstenaar Mirga-Tas met een fabelachtig gedetailleerde appliquétechniek legendes en sagen rond de Romacultuur. In het onderste register speelt zich het dagelijkse leven van de Roma af, van bijeenkomsten onder Romavrouwen tot de begrafenis binnen de eigen gemeenschap. Neem er de tijd voor, comfortabele stoelen geven de gelegenheid zowel de verbazingwekkende details als het overrompelend grote gebaar van de voorstellingen rustig in je op te nemen.

‘This is Ukraine: Defending Freedom’
Locatie: Scuola Grande di Santa Maria della Misericordia, Calle Loredan 3599, Cannareggio (t/m 7 augustus)

Metershoge mansfiguren, geschilderd door Lesia Khomenko eerder dit jaar, salueren je tegemoet in het vrijheidspaviljoen voor Oekraïne. De vier reusachtige portretten baseerde Khomenko op foto’s die haar man maakte van, net als hijzelf, vrijwillige rekruten voor het Oekraïense leger. Het zijn een ict-deskundige, een apotheker, een advocaat en een kunstenaar. Op de eerste verdieping wordt je de adem benomen door het enorme portret van het meest kwetsbare in elke oorlog: een kind. De Franse kunstenaar JR blies een foto van de vijfjarige, vrolijk lachende Oekraïense vluchtelinge Valeriia op tot reuzenformaat en werd in een ceremonie door honderd vrijwilligers rondgedragen in Lviv. Nadat Time Magazine deze actie oppakte, werd Valeriia’s portret in verschillende steden rondgedragen, meest recent in april op het San Marcoplein in Venetië. JR creëerde daarmee een monument voor elk vluchtelingenkind.