In samenwerking met de Amerikaanse Kramlich Collectie, een van de grootste en belangrijkste particuliere collecties van mediakunst, organiseert het Centraal Museum Utrecht ‘Double Act’: een gewaagde combinatie van hedendaagse videokunst en oude meesterwerken.

Ga er maar aanstaan: proberen schilderkunst van honderden jaren oud te verbinden met moderne videotopstukken, het Centraal Museum doet een verwoede poging. Een van de zeven, ietwat vage thema’s waarin de tentoonstelling is opgedeeld, is Lichamelijke Emotie. Hier ontdekt de bezoeker de spirituele installatie Expecting (2001) van de Zwitserse Pipilotti Rist. Bij dit opnieuw opgebouwde en eerder speciaal voor het Centraal Museum gemaakte werk, stapt de bezoeker een naar pepermunt geurende droomwereld binnen, gemaakt van tot het plafond reikende vitrage. Op de vederlichte stof zijn projecties te zien van naakte vrouwen in een weiland, maar ook van langzaam opbrandende schilderijen van Utrechtse schilders die verderop in de tentoonstelling te zien zijn.
Rist probeert in dit werk, dat zij tijdens haar zwangerschap maakte, te laten zien hoe er schoonheid en nieuw leven te vinden is in vernietiging van oude tradities en hoe het soms nodig is om een nieuw hoofdstuk te beginnen. De combinatie met gezichtloze heiligenbeelden uit de Utrechtse collectie is mooi en prikkelend. De beelden maken een vergelijkbare associatie los. Tijdens de reformatie zorgde de beeldenstorm voor een letterlijk zichtbaar nieuw hoofdstuk in de geschiedenis. Door het oude te vernietigen is er ruimte voor de toekomst.

Verboden vuur
Binnen het thema Dualiteit van gemoed speelt het videokunstwerk The Crossing van Bill Viola, een van de pioniers in videokunstland, de hoofdrol. We zien een man die langzaam dichterbij komt en vervolgens in een hoog tempo in een vuurzee wordt verzwolgen. Aan de andere kant zien we hetzelfde maar dan met een stortvloed van water. Op de metershoge schermen komt het werk in de verder aardedonkere zaal prachtig tot zijn recht, sowieso krijgen de kunstwerken in ‘Double Act’ de ruimte.
Aan het werk van Bill Viola koppelde het museum een schilderij van Paulus Moreelse, De foltering van Prometheus (ca. 1634-38), omdat Prometheus volgens de Griekse mythologie het verboden vuur naar de aarde bracht. Vervolgens onderging hij een eindeloze foltering, vastgebonden op een bergtop waar een adelaar zijn steeds opnieuw aangroeiende lever uitpikte. Ondanks het vrij ver gezochte verband dat het museum legt tussen de beide werken, doet de brandende man in The Crossing mij denken aan het vagevuur in de hel waar men, net als bij Prometheus’ straf, ook oneindig lijdt.

Disneylandschap
Een hoogtepunt op de tentoonstelling is het indringende werk The Enclave van de Ierse fotograaf Richard Mosse in het thema Oorlog in stilstand. Midden in de ruimte hangen schermen waar de bezoeker omheen en tussendoor kan lopen, maar je ziet nooit maar één scherm tegelijkertijd. In fluorescerend roze landschappen zien we soldaten tijdens de Tweede Congolese Burgeroorlog. De beelden zijn vervreemdend; het lijkt een sprookjeswereld terwijl de gruwelen van een oorlog allesbehalve sprookjesachtig zijn. Het is muisstil in de zaal waar ik vast niet de enige ben die kippenvel krijgt als de camera langzaam dichter bij een jonge dode soldaat komt die langs de kant van de weg ruw uit het leven is gerukt. The Enclave wekt een dubbel gevoel op, hoewel het Disney-achtige landschap ogenschijnlijk op een vredige wereld lijkt, voelt het werk angstaanjagend en onheilspellend. De verbinding met het zeventiende-eeuwse werk van Hendrick ten Brugghen van een slapende soldaat, dat in de volgende zaal is te zien, doet daarna geforceerd aan. Het op zich mooie schilderij voegt aan de installatie van Moss weinig toe.
‘Double Act’ toont een mooie selectie werken uit de Kramlich Collectie, maar het verband dat wordt gelegd met oudere werken uit de eigen collectie is vaak best vergezocht. Bovendien overschaduwen de imposante videokunstwerken door de hele tentoonstelling heen de zeventiende-eeuwse schilderijen. Toch is het een leuke uitdaging om zelf verbanden en patronen te onderzoeken in een tentoonstelling waarin oud en nieuw onverenigbaar lijken.