5 oktober 2022

De Duitse kunstenaar Anne Imhof gooide hoge ogen bij de Biënnale van Venetië in 2017, met een Europese zegetocht als gevolg. Haar tentoonstelling ‘Youth’ heeft alle elementen van een goede Imhof, alleen is het evenwicht zoek.

Anne Imhof: zaaloverzicht 'Youth``, 2022 (foto: Peter Tijhuis)

Met ogen zo groot als knikkers dollen paarden door de sneeuw. Ze zijn opgewonden, uitgelaten. Dan komen ze tot rust. Hun zachte neuzen zoeken vergeefs naar een sprietje gras. Het lijkt idyllisch, maar vergis je niet: een leegstaand brutalistisch gebouwencomplex omgordt de kudde. Op de klanken van ‘Erbarme dich’ uit de Matthäus Passion stuwt de emotie huizenhoog. Deze dieren lijken vrije geesten, maar hun omgeving past ze niet. Ze zijn vrij, maar gevangen tegelijkertijd. We staan voor de film Youth (2022) van de Duitse kunstenaar Anne Imhof in de gelijknamige expositie in het Stedelijk Museum Amsterdam.
De film werd gemaakt voor een grote tentoonstelling in kunstcentrum Garage in Moskou, maar die werd vanwege de inval in Oekraïne opgeschort. Nu vult ‘Youth’ – film en expositie – sneller dan gepland de benedenzaal van de nieuwbouw, waar tot voor kort het collectie-overzicht was te zien. De ruimte staat barstensvol autobanden en grote industriële kunststof vaten, bakken zijn opgestapeld tot een installatie die de ruimte volledig opvult. De metalen wanden die Rem Koolhaas had ontworpen voor de collectiepresentatie zijn geïncorporeerd in het doolhof, het ruikt penetrant naar rubber. Ook de uitkijkpost van Koolhaas’ inrichting is nog intact. Klim erop en je vindt er een matrasje, bedekt met graffiti en blikjes oppeppende frisdrank. Er staan vitrines met motoren, helmen staan uitgestald alsof het gekoesterde artefacten zijn, een luidspreker aan een rails achtervolgt het publiek om geluid uit te spuwen. Welkom in het rauwe universum van Anne Imhof, waarin uitzichtloosheid en hoop dicht naast elkaar liggen. En waarin je, zoals de paarden laten zien, tegelijkertijd vrij en gevangen kunt zijn.

Zaaloverzicht Stedelijk Museum Amsterdam (foto: Peter Tijhuis)

Jeugdcultuur
Imhofs kunst is spectaculair, veelomvattend en confronterend. Ze won in 2017 tijdens de Biënnale van Venetië de Gouden Leeuw vanwege haar werk in het Duitse paviljoen. Muziek, performers die je dicht op de huid zaten, ze traden op, hingen rond, keken je aan met strakke blik. Het voelde onontkoombaar en bracht haar publiek van de kaart. Dit was het begin van een zegetocht langs de kunstinstituten van Europa, met als bouwstenen performers, muziek, dieren en de terugkerende aanwezigheid van Imhofs partner en performancekunstenaar Eliza Douglas. De wereld van Imhof is vol rafels, vol elementen van jeugdcultuur en van een ontsnapping aan de gevestigde orde. Je ziet het in de wandplaten van glas, vol sporen van graffiti, die her en der staan opgesteld.
‘Youth’ ademt, vertelt Imhof tijdens de persvoorbezichtiging, het gevoel van onzekere tijden. Het is een reflectie op de tijd waarin we leven, waarin pandemie en oorlog zware sporen trekken in de samenleving. Niet alleen onzekerheid, maar ook vervreemding maakt ze zichtbaar in de film Youth, en in de film AI Winter (2022). Daarin zien we Douglas, op een binnenplaats van een verlaten, betonnen wooncomplex in Moskou. Met ontbloot bovenlijf, gekleed in spijkerbroek en ultrastevige schoenen loopt ze door de sneeuw, doelmatig, in rechte lijnen. Soms houdt ze stil en draait ze zich om naar de camera en steekt haar tong uit. Ze lijkt een karakter in een game.

Anne Imhof, 'AI Winter', 2022

Leegte
Maar film is natuurlijk geen performance. Eliza is als avatar veelvuldig aanwezig in de installatie in het Stedelijk Museum, tweedimensionaal: er zit afstand tussen kunstwerk en publiek. Wat ontbreekt in deze tentoonstelling is de directe aanwezigheid van performers, die ervoor zorgt dat Imhofs werk zo overweldigend is. In het Stedelijk is de installatie allesomvattend, maar het evenwicht is zoek. Spullen vullen alles in: de zaal, maar ook de rol van de toeschouwer. Die kan niets anders doen dan dwalen door gangen van lockers, door kruipdoor-sluipdoor opstellingen van onderdelen eerder gebruikt in installaties van de kunstenaar. Imhofs werk is normaliter zo goed omdat ze soms gruizige architectuur koppelt aan sculpturale elementen die zo dienstbaar zijn aan de performers, dat je ze bijna over het hoofd zou zien. Die bescheiden achteloosheid maakt ze intrigerend. Als Imhof overvloedige ruimte krijgt, is het goed. Want de leegte is nodig als tegenhanger van de dramatiek in haar werk, zodat je het werk als toeschouwer kunt ondergaan, zodat je je eigen kwetsbaarheid kunt voelen.
Zonder performers en met bouwstenen van eerdere tentoonstellingen is ‘Youth’ een overvol ding geworden. Bijna alles zit erin, maar de samenstellers zijn vergeten dat de leegte, de stilte, de subtiliteit even belangrijk zijn als het rauwe, soms dramatische spektakel. In het Stedelijk is de rauwheid van Imhofs werk keurig gecategoriseerd en geïnstitutionaliseerd.

Zaaloverzicht met lockers (foto: Peter Tijhuis)