Doris Dhauw25 oktober 2023
Anselm Kiefer is een van de grootste kunstenaars van het moment. In museum Voorlinden krijgt hij alle ruimte om zijn meest recente, monumentale schilderijen met stro, goud en lood te tonen aan het publiek.
Een korenveld van gips en ijzerdraad, metershoge loden boeken en zaalbrede schilderijen van landschappen die nog druppelen van de verf; dit moet wel het werk van de Duitse Anselm Kiefer zijn wat in museum Voorlinden wordt getoond. De tentoonstellingsmakers mochten door de depots van de grootse hedendaagse kunstenaar fietsen en uitkiezen wat ze wilden. In samenspraak met Kiefer brachten ze de tienduizenden kilo’s wegende werken naar Nederland. Het resultaat is geen chronologische overzichtstentoonstelling van zijn werk, maar een uitwerking van de belangrijkste thema’s, materialen en kunstvormen waar hij de afgelopen vijftien jaar mee bezig is.
Vergane zonnebloem
Als kind geboren in 1945 speelde de jonge Anselm Kiefer met het puin dat van de bombardementen overbleef. Toen hij zich na een studie rechten en literatuur op de kunsten toelegde, maakte hij als een van de eerste Duitse kunstenaars werk dat ging over de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust. Toen hij later als gevestigd kunstenaar in 1992 zijn atelier verhuisde naar het Zuid-Franse Barjac, werd zijn werk meer kosmologisch van aard. Thema’s als metamorfose en transformatie zijn ook terug te leiden naar zijn jeugd in de wederopbouw van Duitsland. Zo zien we in de metershoge houtsnede Hortus Conclusus (2007-14) een man onder een vergane zonnebloem liggen, we weten niet of hij nog leeft. De zaden van de zonnebloem zijn echter teken van nieuw leven, voor Kiefer een symbool van de oneindige cyclus van bloei en verval van de natuur, en van de geschiedenis.
De inmiddels zeventigjarige Kiefer gooit niets weg en verzamelt alles: zijn atelier in Barjac en depot en werkplaats in Parijs zijn hectares groot. Hij begint zijn dag met het lezen van gedichten, literatuur of andere boeken. De werken die we zien in Voorlinden zijn dan ook doorspekt met verwijzingen naar bekende naoorlogse schrijvers als de in Roemenië geboren Paul Celan en de Oostenrijkse Ingeborg Bachmann, die ieder hun ervaringen van de Holocaust op indringende wijze verwoorden. Op vele schilderijen sieren hun dichtregels de luchten boven het landschap. In beeldtaal verwijst hij ook naar verhalen en geschiedenissen, zo toont Sichelschnitt (2019) een duidelijke gelijkenis met Korenveld met kraaien (1890) van Vincent van Gogh, een van diens laatste werken. Je kunt je in de tentoonstelling helemaal verdiepen en onderdompelen in alle mythes en verhalen waarnaar hij in zijn werk verwijst, al zijn de dikke lagen verf en materialen die loskomen van de schilderijen op zichzelf al een spektakel.
.
Hoogwerkers
Naast de grootsheid van de schilderijen en installaties zijn er ook kleinere werken te zien, al zijn deze kunstenaarsboeken nog steeds bijna een meter lang. Het is bijzonder dat ze in het museum in Wassenaar zijn te zien; de kunstenaar leent ze niet graag uit. Het kleinere formaat is het gevolg van een schouderblessure die hij door zijn fysieke manier van werken had opgelopen. Zijn intensieve werkproces is gelijktijdig met de voorbereidingen voor de tentoonstelling vastgelegd door de bekende Duitse filmmaker Wim Wenders.
De film vult aan waar je door de tentoonstelling nieuwsgierig naar bent geworden: hoe maakt deze kunstenaar deze gigantische werken? Wenders legt Kiefer op poëtische wijze vast in zijn studio’s in Barjac en Parijs. We zien hem schilderen met vlammenwerpers, strooien met de as van oude schilderijen en op en neer gaan in de hoogwerkers die nodig zijn om tot in de hoeken van een schilderij te kunnen komen. Het is een mooie aanvulling op de werken die te zien zijn in de tentoonstelling van Voorlinden, waardoor we dicht op de even duistere als lichte wereld van Kiefer komen te staan.
De film ‘Anselm’ is de komende weken te zien in acht bioscopen in Nederland, kijk hier voor meer informatie.
