Weinig foto’s van Nan Goldin zouden door de zelfcensuur komen van menig Instagrammer. Toch is het werk helemaal van deze tijd, met thema’s als verslaving, seksuele intimidatie en de queergemeenschap. Haar invloedrijke fotografie is nu te zien in Stedelijk Museum Amsterdam.

Fotograaf wilde Nan Goldin (1953, Washington D.C.) nooit worden, wel filmer. Toch legde ze vanaf de jaren zeventig haar eigen kring van vrienden en familie uitsluitend op foto vast. Veel van die mensen zijn voortijdig gestorven door bijvoorbeeld aids of drugsgebruik. Via de foto’s krijg je een beeld van haar vriendenkring met kunstenaars, uitbundige misfits en queers, die rond 1980 enigszins buiten de reguliere maatschappij stond. Hoofdzakelijk fotografeerde zij haar eigen woonomgeving, de Bowery in New York, een toentertijd onderkomen buurt met bars en hotels. De fotoserie The Other Side heeft als onderwerp de gelijknamige gaybar in Boston, de stad waar ze studeerde. Onvermijdelijk dat haar diaseries vanaf de jaren tachtig worden gevuld met onderwerpen gerelateerd aan aids, die haar vriendenkring direct trof.

Visuele dagboeken
In de tentoonstellingscatalogus schrijft Goldin “I’m finally being shown as I always dreamt to be, as a filmmaker”. Dat is misschien iets te veel gezegd, want films zijn er in de tentoonstelling op één na niet te zien. Wel diavoorstellingen, Goldins befaamde manier om een selectie van al die duizenden foto’s te presenteren als een doorlopend verhaal, ondersteund door een muzikale ‘score’. Je hoort het bijna uitgestorven zoem-klikken van de diaprojector en nummers van The Velvet Underground & Nico of hartverscheurende blues.
Rond 1970 waren de dia’s voor Goldin een manier om met een betaalbare Kodak Instamatic foto’s te maken zonder afdrukkosten. Deze visuele dagboeken werden alleen getoond aan haar directe vriendenkring, maar begin jaren tachtig werden ze steeds vaker vertoond in het kunstcircuit. De bekendste van deze diaseries is The Ballad of Sexual Dependency (1983-2008), een visueel verhaal over haar liefdes, intieme vriendschappen en het verlies ervan. Bijzonder is dat de Ballad nooit af is; de diaselectie en de begeleidende muziek worden door Goldin telkens herschikt.
Goldin maakte de tentoonstelling op verzoek van het Moderna Museet in Stockholm dat, milieubewust, besloot in 2022 voorlopig af te zien van kunsttransporten. Een ideaal uitgangspunt, want ze wilde allang een overzicht maken met uitsluitend projecties. Haar vertrouwde tentoonstellingsontwerper Hala Wardé uit Parijs ontwierp zes projectieruimten van textiel die nog het meest doen denken aan yurts. Het Stedelijk Museum hoefde die kant-en-klare tentoonstelling, met een paar ruimtelijke aanpassingen, alleen maar over te nemen voor de grote ondergrondse zaal.

Armzalig behang
Ook al dateert het merendeel van de kleurendia’s inmiddels van zo’n veertig jaar geleden, ze hebben een directheid en nabijheid die nog altijd spontaan, vrolijk en schokkend is. Het is duidelijk dat Goldin bij haar vrienden op de meest intieme momenten kon fotograferen: in de bad- of slaapkamer, tijdens de make-upsessies, tijdens de drink- en vrijpartijen, tot in de wc toe. Erotiek wordt geneutraliseerd met ontnuchterende zaken als beddenspreien, kapotte panty’s of een armzalig behang. Haar registratie is meedogenloos en liefdevol tegelijk. Ook die van zichzelf: wanneer ze in 1984 door haar vriend in elkaar wordt geslagen (hij voelde zich voor schut gezet in een van de eerste versies van de Ballad) portretteert ze zichzelf met gehavend gezicht en noemt de foto Nan, One Month after Being Battered.
Het karakter van het ‘erbij zijn’ herinnert aan het werk van Ed van der Elsken, wiens Parijse fotoseries uit de jaren vijftig net zo’n energieke uitstraling hebben. Het toeval, het fotograferen uit de vrije hand en het niet regisseren van haar omgeving dragen bij aan de frisheid van Goldins beelden. En toch lijkt niemand er, ondanks de uitbundigheid, echt gelukkig.