De Papier Biënnale 2024 in Museum Rijswijk gaat verder dan het verkennen van de grenzen van papiergebruik. Waar papier twee jaar geleden af en toe slechts een drager van de beeldende boodschap was, is het nu soms zelfs volledig afwezig.

De vijftiende editie van de Papier Biënnale heeft als thema ‘Animal Farm’. Julia Geerlings, samensteller van de tentoonstelling, merkte dat het aanbod van kunstenaars na de vaste oproep tot deelname afnam. Ook aangeboden papieren boerderijdieren kregen geen plek: die waren te letterlijk. En dus benaderde Geerlings ook zelf kunstenaars voor werk dat aansluit bij het thema (dat bedacht was door haar voorganger). Er zijn passende en minder passende deelnames.

Thematische opzet
Animal Farm, ontleend aan de allegorische novelle van George Orwell uit 1945 over hoe machtsstructuren kunnen leiden tot onderdrukking, is gebruikt om in de Papier Biënnale stil te staan bij de relatie tussen mens en dier. Bij sommige deelnemers is het thema slechts indirect aanwezig, zoals bij het van theatervoorstelling tot installatie omgebouwde Too many shadows van Kevin van Braak (1975), dat gaat over ongelijkheid en onderdrukking.
Er zijn ook fraaie voorbeelden die thematisch passen en waarin papier de hoofdrol speelt. Eva Spierenburg (1987) neemt thema en materiaal ter harte. Haar dwarsdoorsnedes verbeelden MRI-scans van koppen van een varken, schaap, hond, paard en koe. Deze worden geflankeerd door een ‘3D-scan’ van Spierenburgs torso (kwam haar eigen hoofd te dichtbij?). Caren van Herwaarden (1961) toont met haar aquarellen en collages van paarden onder andere verschillen tussen natuurlijke en door mensen gereguleerde driften. Om bij paarden te blijven: de Zweedse Josefin Arnell (1984) verbeeldt met waterverftekeningen de zoektocht naar het perfecte politiepaard en laat dan in bredere context de menselijke wil tot domesticeren, controleren en domineren van dieren zien. Helaas laat het werk artistiek gezien te wensen over. Semâ Bekirović (1977), die vaak kunst in samenwerking met de natuur maakt, stelde letters op papier ter beschikking aan mieren. Het is jammer dat deze video al uit 2009-2010 dateert en dus geen recent werk is.

Tijdgeest
Twee voorbeelden van grotere installaties van Ierse kunstenaars tonen verschillende opvattingen van het thema: Sam Keogh (1985) bracht met een flinke installatie het middeleeuwse verhaal over de eenhoorn naar het heden. Bij de opening verrijkte een performance het werk, maar zonder zijn aanwezigheid komt het minder tot leven. Bea McMahon (1972) heeft grote vormen gemaakt die opblazen en leeglopen: ze ‘ademen’. Er zijn wat verwijzingen naar de natuur (zoals natuurlijk materiaalgebruik). Mooi werk, papierig, maar een link met het thema is ver te zoeken.
De vroegere themaloze biënnales weerspiegelden de geest van de tijd, waarin actuele thema’s en motieven waren te ontdekken. Door het om te draaien, en eerst een thema te kiezen waarop kunstenaars moeten reageren of bij zijn gekozen, werkt dat in dit geval niet altijd goed. De wil om materiaal en thema te koppelen is er, de invulling laat soms te wensen over. Mogelijk speelt de voorbereidingstijd een rol, mogelijk is dit nu de ingeslagen weg. Het zou jammer zijn als bij uitstek bij de Papier Biënnale het materiaal(gebruik) ondergeschikt raakt.