24 augustus 2022

De Papier Biënnale in Rijswijk is voor liefhebbers van papierkunst een niet meer weg te denken evenement. Binnen het thema ‘Transition’ rekken twintig kunstenaars de grenzen van het materiaal op.

Zaaloverzicht Papierbiënnale in Museum Rijswijk, foto: Jan de Groen

Museum Rijswijk huisvest alweer de veertiende editie van de Papier Biënnale. Twee jaar geleden was het thema ‘thuis’, hetgeen onbedoeld niet raker gekozen had kunnen worden gezien de eerste lockdowns in die dagen. Tot aan de biënnale van 2020 was de samenstelling in handen van een jury en de uitvoering aan conservator Anne Kloosterboer.
Met haar pensionering en de komst van Diana Wind als conservator is de biënnale nieuwe wegen ingeslagen. Belangrijkste veranderingen zijn de keuze voor een thema en het actief benaderen van kunstenaars. Ongeveer de helft van de deelnemers doet mee op invitatie, de anderen zijn gekozen na bijna vierhonderd inzendingen die voortkwamen uit de ‘open call’.

Anita Groener, ‘Prolonged by a Hundred Shadows’ (detail), 2022, foto: Frank van der Ploeg

Twijgjes
Wat is er van die ontwikkelingen terug te zien op deze editie van de biënnale? De diverse ruimtes, de charmante oudbouw van het museum en de nieuwere grote zaal zijn enigszins vergelijkbaar ingericht aan hoe het voorheen was. Veel kleiner werk in de oudbouw, hier en daar ook installaties die een hele ruimte beslaan en ruim baan aan de wat grotere werken in de grote zaal. Transitie is een breed thema, zozeer dat een groot deel van de deelnemers van 2020 ook hier niet hadden misstaan.
Veel van de kunst ging toen over het verlies van een thuis of de zoektocht naar een nieuw thuis: vluchtelingen, mensen op drift. Referenties aan migratie zijn er nu ook, zoals in de werken van Anita Groener (een grote hoeveelheid zwartbeschilderde twijgjes met papieren silhouetten erop van mensen op de vlucht) en Carlijn Mens (een uitgerolde strook papier van tien bij twee meter met voetafdrukken in houtskool: ‘Beweging in onzekerheid’).
Naast geëngageerd kan transitie ook zeer persoonlijk worden zoals bij Cedric ter Bals (zijn broer overleed tijdens het maken van zijn bijdrage, die hij pas kon voltooien na diens dood) of juist meer afstandelijk: Erik van Maarschalkerwaard transformeert in onbruik geraakt papier symbolisch. Strippenkaarten vormen een ‘bushokje’ en een op zijn kant gezette encyclopedie wordt een datacenter.

Bea van der Heijden, ‘Karakters’ (detail), Frank van der Ploeg

Extreme collage
Nog een opvallende ontwikkeling: een heel aantal kunstenaars zou niet door de vroegere jury zijn geselecteerd. In de oertijd van de biënnale was (bij voorkeur zelfgemaakt) papier leidend. De metalen constructie die de papieren panelen van Valentin Bakardjiev tot een draaibare kubus vormt, zou de wenkbrauwen hebben doen fronsen. En zo zijn er meer kunstenaars die papier combineren met andere materialen.
Voor een aantal deelnemers speelt papier eigenlijk alleen als drager een rol voor hun uitingen. Zo heeft tekenschilder Arno Kramer de wanden van een ruimte bekleed met een extreme collage. Bij anderen is papier materiaal en uiting ineen. De keuze voor het een of het ander bepaalt niet de kwaliteit van het getoonde en kan voor de rekkelijken onder ons als verfrissend worden ervaren, waar ze voor de preciezen breken met een gekoesterde traditie. Zo is ook de Papier Biënnale zelf in transitie.

Thuistip
In een video op de website van Museum Rijswijk komen alle deelnemers aan het woord over hun bijdrage aan de biënnale.

Zaaloverzicht Papierbiënnale in Museum Rijswijk, foto: Frank van der Ploeg