De tentoonstelling ‘Soils’ in het Van Abbemuseum besteedt aandacht aan onze omgang met de aarde. De gevolgen van de klimaatverandering komen in beeld, maar ook een poëtische oproep om op een andere manier te kijken naar de grond onder onze voeten.

Een lange rij potjes gevuld met aarde siert de eerste zaal van de tentoonstelling. Bezoekers kunnen aan deze collectie hun eigen potje grond toevoegen. Een treffend begin van ‘Soils’, dat na het Australische Healesville nu Eindhoven aandoet. De reizende tentoonstelling met werk van kunstenaars uit alle delen van de wereld, van Nederland tot Zuid-Amerika en Indonesië, gaat namelijk over onze band en omgang met de aarde, en hoe die van gebied tot gebied verschilt.
Uiteenlopende thema’s komen aan bod als geworteldheid, het platteland, voedsel en rivieren, waarbij serieuze onderwerpen als de gevolgen van kolonialisme en overproductie de revue passeren.
In de zaal ‘water and soil’, over de klimaatcrisis, is een expressieve, wandvullende foto te zien van de Eindhovense kunstenaar Diewke van den Heuvel (1979). Zij bezocht de afgelopen acht jaar jaarlijks de Alpengletsjer, een van de grootste gletsjers van Europa. Melting heart connection (2020) maakt het smelten, oftewel het afsterven van deze gletsjer schrijnend zichtbaar en raakt de bezoeker diep. De kunstenaar wil de kijker op emotionele wijze betrekken bij de staat van een plek en zo bewust maken van diens band met de aarde.

Verbeelding en boodschap
How to love a tree, prologue (2022) van de Pakistaanse kunstenaar Hira Nabi (1987) raakt ook een gevoelige snaar. De 14 seconden durende film brengt de beeldschone blauwgroene dennenbossen in Pakistan in beeld, die worden bedreigd door milieuverontreiniging en toerisme. Nabi laat het naderende einde van deze natuurgebieden voelen doordat de film de bezoeker met meerdere schermen omsingelt, en mens en boom oog in oog komen te staan. De bomen zijn in deze film niet ‘slechts’ object, ze lijken haast weemoedig te dansen op de bijbehorende muziek. Zowel in het werk van Van den Heuvel als dat van Nabi gaan verbeelding en boodschap geraffineerd samen.
In andere zalen hebben de veelal documentaire beelden een meer ondersteunende rol. Dit geldt bijvoorbeeld voor de in vergetelheid geraakte gereedschappen van de Indonesische Rangan Adat-gemeenschap. Die hebben zonder de bijbehorende zaaltekst en de informatieve documentaire te weinig artistieke kracht om de urgentie te kunnen vatten. De zaaltekst vertelt hoe de monoculturele palmolieindustrie de traditionele landbouwproductie heeft verdrongen. De getoonde gereedschappen blijken symbool te staan voor het verlies van voedsel, plantensoorten en lokale kennis.

Poëtische kern
In veel werken zit ondanks het documentaire karakter wel een poëtische kern. Dit komt onder andere naar voren in de film en het project A woven letter (2023) van het Zuid-Amerikaanse onderzoekscollectief Pluriversity Weavers, dat inheemse kennis en andere omgangsvormen tussen mensen en hun leefomgeving laat zien. Zo vertellen mensen uit de Colombiaanse gemeenschap Kwarte Umuke in de film dat zij de Chundwa, het natuurreservaat waarin zij wonen, beschouwen als het hart van de wereld dat zij bewaken. Zij verbinden zich met de aarde met geweven objecten, zogenoemde Umunuku, waarin ze stukjes steen, grassen, dierenresten of gebruiksvoorwerpen verwerken. Op die manier houden ze de herinnering levend van alle levende wezens die op een bepaalde plek zijn geweest. Speciaal voor de tentoonstelling hebben leden van de Kwarte Umuke ‘geweven brieven’ gestuurd naar uiteenlopende academici, activisten en kunstenaars in Nederland, als uitnodiging om zich concreter en directer te verbinden met het stuk aarde dat zij bewonen.
Ondanks de urgente problematiek die wordt aangekaart, is de tentoonstelling met zijn veelzijdige perspectief sympathiek en uitnodigend.

Op 17 en 18 oktober kunt u tussen 12 en 15 uur uw potje aarde afgeven, in ruil voor gratis toegang. Klik hier voor meer info.