Jacobus Vrel wordt gezien als voorloper van wereldberoemde kunstenaars als Johannes Vermeer en Pieter de Hooch. De melancholische schilderijen waarmee deze mysterieuze schilder een cultstatus bereikte, zijn nu te zien in het Mauritshuis.

Een vrouw leunt uit het raam en heeft zich letterlijk van de toeschouwer afgewend. Zelfs haar gezicht kunnen we niet zien – dat wordt aan het zicht onttrokken door een kozijn. Wij kijken naar deze vrouw die op haar beurt naar een wereld kijkt die als het ware achter het schilderij ligt. De schilder van het doek, Jacobus Vrel (1617-62), doet in Twee figuren bij de hoek van een huis het tegenovergestelde. Hier heeft hij de achtergrond zó ver naar voren gehaald dat het schilderij welhaast claustrofobisch aandoet. De twee figuren lopen in een wereld die volledig is dichtgemetseld met straat- en bakstenen.
Naar het plaveisel in de straattaferelen van Vrel is overigens het nodige onderzoek gedaan in de hoop te achterhalen welke locaties hij geschilderd zou kunnen hebben. De rivierkeitjes die hij veelvuldig afbeeldde werden vooral in het oosten van het land gebruikt. De gevels in Straatje met een bakkerij bij een stadsmuur vertonen bovendien veel overeenkomsten met de aanblik die de Waterstraat in Zwolle vroeger bood. Dat zou dus wel eens de plaats geweest kunnen zijn waar Vrel heeft gewoond en gewerkt. Maar zeker is dat niet, want over deze schilder is zo goed als niets bekend.

Opmerkelijke signatuur
We weten dat Vrouw die uit een raam leunt in de zeventiende eeuw in bezit was van aartshertog Leopold Wilhelm, de gouverneur van de Zuidelijke Nederlanden. In de inventaris van diens enorme kunstcollectie komen nog twee schilderijen van Vrel voor. Maar daarmee is de koek op. In andere contemporaine documenten valt geen spoor van Jacobus Vrel aan te treffen. Er zijn ongeveer vijftig schilderijen van zijn hand bekend. Daarvan bestaat ruwweg de helft uit betrekkelijk kale interieurs met vaak één enkele vrouwenfiguur, en de andere helft uit straattafereeltjes.
Verschillende schilderijen hebben een opmerkelijke signatuur, geplaatst op een strookje papier dat achteloos op de vloer ligt. Elders maakt hij gebruik van het monogram JV (of IV). Dat heeft ertoe bijgedragen dat hij vroeger nogal eens met Johannes Vermeer werd verward. Lange tijd werd aangenomen dat hij een Delftenaar moest zijn geweest die zich door Vermeer had laten inspireren. Maar onderzoek naar de door Vrel gebruikte panelen maakte duidelijk dat hij al geruime tijd vóór Vermeer actief moet zijn geweest.

Intrigerend priegelig
De voornaamste overeenkomst tussen beide schilders is de vredige rust die hun werk uitstraalt. Daar staan grote verschillen tegenover. Waar Vermeer de aandacht trekt met zijn verfijnde lichtval, zijn de taferelen van Vrel veel vlakker. Een virtuoos was Vrel toch al niet. Zijn schilderijen hebben iets priegeligs en hij worstelt met perspectivische verhoudingen. Zijn smalle huizen zien eruit als decorstukken en zijn figuren lijken een beetje te zweven. Zijn interieurs zijn te kaal, zijn vertrekken te hoog… Gek genoeg dragen die tekortkomingen eigenlijk alleen maar bij aan de aantrekkingskracht van de schilderijen. Ze hebben op een charmante manier iets vervreemdends.
Daar komt bij dat Vrel verrassend origineel uit de hoek kan komen. De plaatsing van zijn figuren is soms hoogst eigenzinnig. In Interieur van een vrouw die het haar van een meisje kamt, zien we bijvoorbeeld een jongen die net boven de onderste helft van de voordeur uitsteekt en naar buiten tuurt. Intrigerend is ook Vrouw bij een venster, kijkend naar een kind waarbij de (vermoedelijke) moeder en het kind van elkaar gescheiden worden door een breed venster met glas-in-loodruitjes. De tentoonstelling in het Mauritshuis telt slechts dertien schilderijen. Maar die zijn intrigerend genoeg om de kijker geruime tijd zoet te houden.