Klimmen, klauteren en verwonderen… Onlangs opende in Utrecht het Doloris Anoma Maze, een surrealistisch stelsel van ruim zeventig kamers en gangen gemaakt in samenwerking met hedendaagse kunstenaars. Een ervaring, op z’n zachtst gezegd.

In klassieke musea hangen de schilderijen aan de muur en staan beelden tegen de wand, maar in Utrecht gaat het er anders aan toe. Nadat telefoons en horloges in kluisjes zijn weggestopt, kiest een algoritme door welke van de vier gekleurde deuren je het doolhof betreedt. Het gouden muntstuk dat je bij binnenkomst hebt gekregen, werp je in de gleuf van de desbetreffende deur. Dan opent zich de weg naar een nieuwe wereld waarin licht en donker, geluid en stilte, luisteren, kijken en aanraken elkaar in rap tempo afwisselen. Via nauwe, soms steeds smaller wordende gangetjes en steile trappetjes baan je je een weg door het kunstlandschap dat bestaat uit 73 kamers, waaraan onder meer beeldend kunstenaars Margriet van Breevoort, Gijs Frieling en Vincent de Boer hebben bijgedragen.
Het is niet onterecht dat de organisatie aangeeft dat de belevenis ongeschikt is voor mensen die claustrofobisch, snel angstig of slecht ter been zijn. In sommige ruimtes hangt een naargeestige, haast benauwende sfeer. In een met metalen vlakken gevulde kamer, bijvoorbeeld, is het donker op een knipperend rood licht na en klinkt onheilspellende muziek – je krijgt er de rillingen van. Andere vertrekken zijn gemoedelijker, zoals een rotsachtig portaal waar een pad van neonverlichte leliebladeren doorheen loopt en water lijkt te druppen. Een kamer in oosterse stijl doet zelfs gezellig aan, met Perzische tapijtjes en geroezemoes op de achtergrond. Maar elke ruimte heeft een vervreemdend en surreëel karakter, alsof je je in een schilderij van Dalí begeeft of een koortsdroom binnenstapt.

Kunst of vermaak?
De makers van het Anoma Maze, dat duidelijk als art experience betiteld moet worden, zoeken met dit concept de grens op tussen kunst en entertainment. In een wereld die in toenemende mate wordt beheerst door het schieten van kiekjes voor sociale media, kiest de organisatie er doelbewust voor elektronica te weren. De bezoeker wordt uitgenodigd de kunstkamers ongestoord, aandachtig en met eigen ogen waar te nemen, niet door de cameralens van een telefoon. Nu en dan schiet het doolhof wel een beetje zijn eigen doel voorbij: door de vele overweldigende indrukken vergeet je soms stil te staan. Ook het spelelement – het geklim en geklauter – verheft de wonderkamers haast tot een attractie waarin de kunstwerken als rekwisieten fungeren. Dit maakt het doolhof laagdrempelig, maar critici kunnen zich afvragen wat de kunsthistorische waarde ervan is.
Toch zullen kunstkenners zeker verwijzingen naar de traditionele kunstgeschiedenis bespeuren. Zo wurm je je in een smalle kamer langs de haakneus van een gigantisch gipsen hoofd. Het doet denken aan de performance Imponderabilia (1977) van Marina Abramović en Ulay waarin bezoekers zich tussen twee naakte personen moeten wringen en kiezen wie ze aankijken. De eindeloze trappetjes herinneren daarnaast aan Eschers Trappenhuis (1951) en de schaars verlichte ruimtes hebben wat weg van Yayoi Kusama’s Infinity Mirror Rooms (1965-heden).

Alice in Wonderland
De doorgewinterde museumbezoeker zal zich in het doolhof geregeld afvragen: van wie is dit werk? En: wat wordt ermee bedoeld? Naam- of informatiebordjes zijn er namelijk niet. Als bezoeker bepaal je zelf de betekenis van de kunstkamers en leg je eigenhandig verbanden, zonder opgelegde kaders. Het is jammer dat je daardoor niet makkelijk herkent welke ruimtes zijn ingericht door de hedendaagse kunstenaars die in opdracht van Doloris creëerden. Wie bekend is met hun oeuvres zal hun werken identificeren. Leken zullen in het doolhof echter lastig kennismaken met deze artistiekelingen. Maar dat is hier bijzaak. En dat zullen de kunstenaars zelf ook geweten hebben. Hier staat de kunst van het beleven en ervaren centraal: voor de passieve opname van achtergrondinformatie is geen plaats.
In het Doloris Anoma Maze kruip je in de huid van Alice in Wonderland: al gauw raak je de weg kwijt, keer je terug op plekken waar je net ook al bent geweest en besef je je dat het bijna onmogelijk is alle uithoeken te vinden. Wanneer je het doolhof verlaat, wil je eigenlijk direct terugkeren om de misgelopen kamers te ontdekken.

Meer informatie over Doloris Anoma Maze via de website.