15 januari 2025

In 1504 kruisten drie reuzen uit de kunstgeschiedenis elkaars wegen in Florence. Leonardo da Vinci schilderde er omstreeks deze tijd een vrouwenportret dat bekend zou komen te staan als de Mona Lisa (1503-06). Zijn collega en concurrent Michelangelo woonde er de onthulling bij van zijn sculptuur van David (1501-04). En de jeugdige Rafael was naar Florence gekomen om er zijn ogen goed de kost te geven. Over dit ‘supertrio’ heeft de Royal Academy of Arts in Londen nu een intrigerende tentoonstelling die uitgebreid ingaat op de manier waarop deze kunstenaars omstreeks 1504 op elkaar hebben gereageerd. Dat gebeurt vooral aan de hand van tekeningen. Daarnaast zijn er schilderijen en beelden te zien waaronder het vermaarde Taddei Tondo (1504-06) – een reliëfsculptuur van Michelangelo uit de collectie van de Royal Academy.

Vakbroeders
Met een leeftijdsverschil van 31 jaar zijn deze drie kunstenaars eigenlijk geen generatiegenoten. Leonardo werd geboren in 1452, Michelangelo in 1475 en Rafael in 1483. Laatstgenoemde zien we hier dan ook vooral in de rol van leergierige kunstenaar-in-de-dop die gretig nieuwe indrukken opzuigt. Van zijn hand is onder meer een tekening van Michelangelo’s David te zien en een schets naar een (verloren gegaan) schilderij van Leonardo: Leda en de zwaan (1508-15). De houding van het kindje Jezus op Rafaels zogeheten Esterhazy Madonna (ca. 1508) valt terug te voeren op het Taddei Tondo. Schetsen van Leonardo maken aannemelijk dat hij eveneens dit reliëf van Michelangelo moet hebben bestudeerd. De verstandhouding met zijn jongere vakbroeder wordt echter vooral gekenmerkt door rivaliteit.

Rivaliteit stimuleert creativiteit
Leonardo was gekrenkt door de manier waarop Michelangelo zich had uitgelaten over zijn onvoltooide werken. Hij zette op zijn beurt kwaad bloed bij Michelangelo met het voorstel diens standbeeld van David op een ongunstige plek neer te zetten. Maar rivaliteit kan natuurlijk ook een krachtige creatieve stimulans zijn. Daar zal het Florentijnse stadsbestuur althans op gehoopt hebben toen ze Leonardo en Michelangelo kort na elkaar vroegen wandvullende schilderingen te maken in de grote vergaderzaal (Sala del Gran Consiglio) van het Palazzo Vecchio. Florentijnse militaire triomfen vormden het onderwerp. In oktober 1503 kreeg Leonardo opdracht de slag bij Anghiari (1440) te schilderen. Amper een half jaar later werd Michelangelo gevraagd op de tegenovergelegen muur de slag bij Cascina (1354) te schilderen. Naar verluidt was het idee om deze twee kunstenaars tegen elkaar uit te spelen afkomstig van de schrijver en strateeg Niccolò Machiavelli.

Ontwerpschetsen
Geen van beide muurschilderingen is gerealiseerd (hoewel Leonardo nog wel een begin heeft gemaakt met de zijne.) Maar gelukkig zijn er van beide kunstenaars wel de nodige ontwerpschetsen bewaard gebleven. Die vormen nu het (niet te versmaden) hoofdgerecht op de tentoonstelling. We kennen het ontwerp van Michelangelo’s schildering dankzij een kopie van een van zijn leerlingen – Bastiano da Sangallo. En op de muur van de Royal Academy is in grove lijnen het silhouet van de beoogde schildering op ware schaal weergegeven. Merkwaardig is dat Michelangelo niet het eigenlijke gevecht heeft afgebeeld maar zich concentreert op een voorafgaand moment. De badende soldaten klauteren haastig uit het water om zich klaar te maken voor de strijd. Michelangelo’s schetsen tonen bovenmatig gespierde lijven en in vreemde bochten gedraaide ledematen.

Vooral verschillen
Leonardo neemt ons wél mee naar het krijgsgewoel. Zijn schetsen zijn dynamische wemelingen van ruiters en – vooral – paarden. Verbluffend levendige tekeningen zijn het van stampende, bijtende, steigerende en briesende paarden die in hun onstuimigheid bijkans van het papier af lijken te denderen. Leonardo en Michelangelo hebben beslist invloed op elkaar uitgeoefend. Maar bij hun ontwerpen voor krijgshaftige muurschilderingen zijn het vooral de verschillen die in het oog springen.
Oh nee , weer he ..
We hadden al Rembrand versus Caravaggio
Heeft niets te maken met oprechte belangstelling voor kunst , of mensen in het algemeen.
Is Populisme aankweken bij de museumbezoeker om geld te verdienen .
He getver, musea die reclame maken en proberen geld te verdienen. Dat moeten we niet willen met z’n allen. Musea dienen plekken te zijn waar je een kanon kunt afschieten en dat dan alleen een enkele verdwaalde kunsthistoricus met een moeilijke bril en dito kapsel ervan schrikt …
Leonardo laat zien dat hij de dynamiek van het bewegen meer beheerste dan Michelangelo.
De baders zijn te statisch en vooral vol met onnatuurlijke spierbulten….. Beiden hebben zich echter ook bekwaamd in het onderzoek van het menselijk lichaam, met Leonardo toch weer verder door zijn ‘diepte’ van het interieur van het menselijk lichaam….Maar goed dat zowel Michelangelo als later ook Raphael beiden veel van de echte meester hebben kunnen leren….