10 januari 2024
Als er één medium is waarin Nederland behoort tot de absolute kunstwereldtop, dan is het nieuwe media. Met ‘Reboot’ presenteert het Nieuwe Instituut in Rotterdam twintig sleutelwerken uit de afgelopen halve eeuw.
Op driekwart van de tentoonstelling ‘Reboot’ staat een strandstoel. Het is een uitnodiging van Dries Depoorter om even uit te rusten en je telefoon op te laden in het blok met USB-poort. Maar zodra je gaat zitten, zie je de camera boven je. Die controleert of je wel echt relaxt. Alleen als de ogen gesloten zijn en je jezelf oplaadt, werkt de telefoonoplader. Het is een even humoristisch als pregnant commentaar op onze schermverslaving. Tegen de tijd dat je het werk van Depoorter hebt bereikt, ben je ook wel toe aan een pauze. ‘Reboot’ is een tentoonstelling met een hoge intensiteit. Het videowerk van danser Mark Sheats, beter bekend als Brui5er, zet aan het begin meteen de toon. In een post-apocalyptisch decor voert hij een schokkerige choreografie uit die geschreven is door kunstmatige intelligentie. Iets verderop bombardeert Being Human (1997-2007) van Annie Abrahams de bezoeker met vragen, beweringen en adviezen over jaloezie, pijn en andere emoties.
Dat alles wordt op gezette tijden overstemd door een speaker die loeiend en grommend rondjes draait. De brulboei gaat harder, zachter en verandert soms van richting afhankelijk van de bewegingen die bezoekers maken. Deze overweldigende geluidssculptuur van Marnix de Nijs en Edwin van der Heide houdt het tussen een F1-simulatie, een luchtalarm en een om aandacht dreinende kleuter met een baard in de keel.
Artistiek-technologische speeltuin
‘Kunst met een stekker’ werd nieuwe mediakunst ook wel genoemd, en Nederland gold als gidsland in de late twintigste eeuw. Dat was te danken aan een hoge computerdichtheid en het hoogste percentage internetgebruikers ter wereld. De erfenis van de krakersscene – een mix van activisme, doe-het-zelf-innovatie en creativiteit – leidde tot de oprichting van instellingen als Waag Society, De Digitale Stad, Mediamatic en het Nederlands Instituut voor Mediakunst.
Ook multinationals zagen mogelijkheden, zoals Philips dat met zijn NatLab feitelijk een artistiek-technologische speeltuin runde. Een van de bekendste NatLab-pioniers was Dick Raaijmakers. Van hem is de Ideofoon (1970) te zien, inmiddels een klassieker in de nieuwe-mediakunst. Het werk bestaat uit glazen buisjes met daarin springveren en metalen kogeltjes, die beginnen te stuiteren en met een ploppend geluid kortsluiting veroorzaken als het plateau waar de buisjes op zijn gemonteerd gaat kantelen. Uit diezelfde oertijd stammen de abstracte schilderijen die Peter Struycken maakte op basis van een computerprogramma, en de animatie van Livinius en Jeep van de Bundt waarbij strepen en vlekken als hallucinant behang reageren op elektronische muziek.
De tijd vooruit
Het is een misvatting dat computerkunst ingewikkeld is en alleen interessant voor nerds. Het werk in ‘Reboot’ is juist heel direct en toegankelijk. Zoals Scrollbar Composition (2000), waarin Jan Robert Leegte met de omlijsting en schuifjes van een webpagina een bewegende blokkenpatroon à la Mondriaan maakt dat esthetisch bijzonder aantrekkelijk is. Veel van de geëxposeerde werken in de tentoonstelling danken het predicaat ‘baanbrekend’ aan de manier waarop de makers de vaak prille technologie naar hun hand zetten. Dat leverde soms werken op die hun tijd ver vooruit waren. Zo bouwde Yvonne le Grand al in 1996 een onlinewereld rondom het fictieve personage Nara Zoyd, toen termen als ‘blog’, ‘avatar’ en ‘virtuele identiteit’ nog niet bestonden.
Onlangs bracht het Apeldoornse museum Coda met ‘Behind the Screens’ een overzicht van nieuwe mediakunst, en het Stedelijk Museum Amsterdam heeft onlangs voor het eerst een werk gekocht van Jodi – in ‘Reboot’ vertegenwoordigd met een digitaal doolhof. Toch is deze kunstvorm onderbelicht en dat is vreemd. Het gaat immers over culturele toepassingen van de technologie waar ons dagelijks leven van is doordrenkt. Dit superactuele werk verdient meer dan een plaats in de marge. De titel ‘Reboot’ is dan ook goed gekozen: we moeten ons bewustzijn opnieuw opstarten en dan meteen goed opletten.
Vijf werken in de tentoonstelling zijn alleen op bepaalde tijden operationeel. Het schema is te bekijken op de website van het Nieuwe Instituut.
Geweldig, ik ben er dol op.