Al meer dan dertig jaar werkt Viviane Sassen als fotograaf. Ze exposeerde haar werk over de hele wereld en ontving meerdere internationale kunstprijzen. In het Amsterdamse fotomuseum Foam is de overzichtstentoonstelling ‘Viviane Sassen, Phosphor – Art and fashion’ te zien. Hierin wordt zowel haar vrije werk als haar modefotografie getoond.

Viviane Sassen (1972) beschouwt zichzelf in de eerste plaats als beeldhouwer en daarnaast als surrealist, dat is te lezen in de uitgebreide catalogus die bij deze tentoonstelling is uitgebracht. Over het beeldhouwen later meer. Surrealisme is inderdaad een van de rode draden in Sassens werk, wat direct te zien is in de metershoge collage bij de entree van de tentoonstelling. Lichaamsdelen, hagedissen, foto’s van fragmenten van marmeren beelden, blote borsten, okselhaar en eieren zijn daar aan elkaar geplakt en lijken opnieuw tot leven te komen, als een groot cadavre exquis, zoals de surrealisten hun doorgeefkunstwerken honderd jaar geleden noemden. Hier is het een voorproefje van de serie Of Mud and Lotus uit 2017 die Sassen maakte rond het thema transformatie en die op de tweede verdieping van het museum is te zien.

Afrika
De tentoonstelling begint met de werken die Sassen in Oost-Afrika maakte tussen 2004 en 2011. Het zijn haar bekendste foto’s, die van zwarte lichamen, grafisch afgedrukt, met verzadigde kleuren en scherpe contrasten. Van haar tweede tot haar vijfde woonde Sassen in Kenia. Later kreeg ze uit activistische kringen kritiek op de esthetische manier waarop ze de zwarte lichamen fotografeert, mede daarom laat ze de weg nu graag vrij voor een jongere generatie fotografen die zelf uit Afrika komen, zo vertelde ze vorige maand in een interview met Trouw.
Sassen is geen fotograaf die wacht op het juiste moment, ze ensceneert de foto’s tot in de kleinste details. Interessante toevoegingen in Foam zijn daarom de tekeningen en schetsen die ze maakte bij de foto’s: je ziet tekeningen van composities die ze later met modellen fotografeert. Jammer is het dat er verder geen toelichting is op haar werkwijze, de teksten op de muur zijn onnodig wollig. Jammer is ook dat niet duidelijk wordt gemaakt welke foto’s ze voor grote modemerken en andere opdrachtgevers heeft gemaakt. Het zou interessant zijn om te zien hoe haar foto’s in de modebladen staan. De zaaltekst in Foam verwijst naar een campagne die Sassen maakte voor het modemerk Miu Miu, waarop ze zelf een ‘speelse parodie’ creëerde voor een tijdschrift. Zonder de oorspronkelijke campagne erbij is de speelsheid van deze parodie echter moeilijk te herkennen.

Zelfportretten
Verrassend is de serie zelfportretten. Het zijn foto’s van de periode 1989 tot 1999 die ze niet eerder exposeerde. Sassen werkte op dat moment als fotomodel, een periode “waarin ze zich vaak beperkt voelde door de erotische codes die de mannelijke verbeelding en ‘blik’ dicteerden”, aldus het museum. Het zijn foto’s waarop ze zichzelf soms kwetsbaar, maar vaak juist ook heel weerbaar en met een knipoog toont. Zo is er een foto waarop ze twee fotocameralenzen op haar borsten heeft geplaatst, haar ogen zijn gesloten. Als model en fotograaf had ze een dubbele lens lijkt de boodschap, anders dan haar vooral mannelijke collega’s van eerdere generaties. Inmiddels houdt de fotograaf afstand: ze komt in de tentoonstelling niet aan het woord, uitzonderlijk voor een retrospectief.
Sassen schuift in meerdere series met lichamen, vaak zijn het er twee die deels in elkaar verstrengeld zijn, zodat je als kijker niet meteen snapt wat je ziet. Dat is het beeldhouwen. Prachtig is de afsluitende serie Retinas uit 2024, waarop Sassen, net als in de ook al zo experimentele serie Venus & Mercury, delen van de afdruk met witte viltstift betekent. Een foto van een oever van een vijver veroorzaakt door de witte vlekken even kortsluiting bij de toeschouwer. Je weet niet wat je ziet, en daarom blijf je kijken.

Lees ook het interview met Viviane Sassen in het digitale magazine Museumtijdschrift+, nr. 3. Ga naar de App Store of Google Play en zoek op Museumtijdschrift+.