De tentoonstelling ‘Goed fout – De zeven hoofdzonden in beeld’ in het Bonnefanten (Maastricht) onderzoekt hoe de zonden in de vijftiende en zestiende eeuw werden afgebeeld en biedt een spiegel om te reflecteren op onze huidige tijd.

Bijna niemand kan ze allemaal opnoemen, maar toch bestaan ze al eeuwenlang: de zeven hoofdzonden. Hoogmoed, gierigheid, afgunst, woede, gulzigheid, lust en luiheid worden beschouwd als de basis van alle zonden, met hoogmoed als de allerergste. Bij binnenkomst van de tentoonstelling stuit je gelijk op een schilderij en een sculptuur die een klassiek voorbeeld van deze zonde verbeelden: Adam en Eva die, verleid door de slang, de verboden vrucht eten, oftewel de zondeval. Maar dit is niet het enige tafereel dat we tegenkomen in deze bonte en diverse selectie aan kunstwerken: Christus die het zwaard der gerechtigheid vasthoudt, folteringen in de hel, een zuippartij in een herberg (een voorbeeld van gulzigheid), een schijnheilige vrouw die haar muntstukken telt (een voorbeeld van gierigheid) en een levensgrote halfnaakte dame die uitnodigend achteroverleunt en als het ware smeekt om aangeraakt te worden (een voorbeeld van lust). Allemaal leuk en aardig, maar wat moeten we hier vandaag de dag mee?

Kwaad in beeld
Van prullaria tot kostbare verzamelstukken, de werken in deze tentoonstelling dienden in de vijftiende en zestiende eeuw als een waarschuwing voor hoe je je leven juist níet moest leiden. Deze waarschuwingen namen traditiegetrouw drie verschillende vormen aan: dagelijkse situaties, dieren en personificaties. De prentenserie De zeven hoofdzonden (1556-1558) van Pieter Bruegel de Oude (1525/30-1569) vormt het centrale werk in deze tentoonstelling. Hierin combineert Bruegel deze drie beeldvormen, waardoor er complexe ‘Wimmelbilder’ ontstaan, vol verhalen, details en betekenissen. Op elke prent is een vrouwenfiguur te vinden, de personificatie van de zonde, vergezeld door toepasselijke attributen en het dier dat die zonde verbeeldt. Een voorbeeld hiervan is de prent De hoogmoed, waarop een vrouw in de spiegel kijkt, afgebeeld met een trotse pauw. De rest van de ruimte op de prenten is gevuld met demonen, hybride monstertjes en helletaferelen.

Spiegel
Bruegels tijd was een periode van gewelddadige uitspattingen en religieus extremisme, klimaatextremen met koude winters en slechte zomers, en oplaaiende epidemieën. Een tijd die uitzonderlijk veel lijkt op die van nu. Juist daarom is de manier waarop de zeven hoofdzonden in de vijftiende en zestiende eeuw werden verbeeld ook vandaag de dag relevant. Ze bieden een spiegel om te reflecteren op de huidige tijd. Dit is precies wat het Bonnefanten doet: door het gebruik van spiegels sta je in elke zaal letterlijk oog in oog met jezelf. Hoezeer je ook probeert alleen naar de kunst te kijken, je ontkomt niet aan je eigen spiegelbeeld. In de laatste zaal wordt de bezoeker uitgenodigd te reflecteren en te onderzoeken welke zonden in diens leven een rol spelen. Dit kun je onder meer doen door plaats te nemen in een witgeschilderde biechtstoel of door een quiz te maken die je vertelt welke zonde jouw gedrag typeert. Door het afbeelden van goed en kwaad door middel van de zeven hoofdzonden, sta je stil bij je eigen keuzes en je positie in de wereld. Velen zullen denken dat zonden zondig zijn omdat je de wereld om je heen er schade mee aanricht, maar als je goed naar Bruegels prentenserie kijkt, blijkt dat de kleine zondaars vooral de dupe zijn van hun eigen ondeugden. De tentoonstelling laat je niet naar huis gaan zonder huiswerk: welke vorm zouden de hoofdzonden vandaag de dag krijgen? Volstaat het rijtje van zeven nog wel?