Dichter bij de beeldhouwkunst van Hans Arp kun je haast niet komen. Museum Beelden aan Zee toont 21 gipsen werkmodellen, waaraan je perfect kunt aflezen hoe de kunstenaar door hernemen en combineren tot zijn organische beeldtaal kwam.

Het is de droom van iedere conservator. Dat er op een dag een vrachtwagen voor het museum stopt met kratten waar de naam van een kunsthistorische grootheid uit de twintigste eeuw op staat. Elke verpakking die opengaat, betekent een verrassing. De bezorging is namelijk wel voorafgegaan door een e-mail met wat afbeeldingen van de werken, maar om welke formaten het gaat weet niemand. Als de laatste krat eenmaal is ontmanteld, staat de ruimte vol materiaal dat samen een volwaardige tentoonstelling vormt.
Het overkwam de medewerkers van Museum Beelden aan Zee. Het Scheveningse museum behoort tot de tien kunstinstellingen wereldwijd die vorig jaar door de Stiftung Arp e.V. werd uitverkoren om een deel van Hans Arps nalatenschap te ontvangen. Net als collega-musea in Wenen, Boston en Melbourne kreeg Beelden aan Zee 22 werken. Op één na zijn het gipsen modellen die rechtstreeks uit Arps atelier komen en in de meeste gevallen nooit eerder zijn getoond. De komende jaren doen de ontvangende musea gezamenlijk onderzoek naar de schenking en Arps oeuvre, wat in 2027 zal uitmonden in een overzichtstentoonstelling. In de aanloop daarvan biedt ‘Arp: A Petrified Forest’ een niet te versmaden voorproefje.

Tegen de tijdsgeest
Hans Peter Wilhelm Arp (1886-1966), de Frans-Duitse kunstenaar die beter bekend is als Jean Arp, begon pas vrij laat met beeldhouwen. Het vroegste werk uit de schenking dateert van 1938 en het meest recente maakte hij een jaar voor zijn overlijden. Daarmee heeft Beelden aan Zee in één klap een compleet overzicht van Arps sculpturale oeuvre in huis. De nieuwe schat staat uitgestald in de achterste zaal die vroeger dienstdeed als workshopruimte of tijdelijk atelier, maar zich nu laat kennen als mooi intieme tentoonstellingsruimte. Wat meteen opvalt aan ‘A Petrified Forest’ is dat Arps ontwikkeling niet bepaald lineair was. Hij hernam vaak werken, demonteerde modellen om onderdelen te herschikken tot iets anders, en sprong regelmatig heen en weer tussen oude ideeën en nieuwe uitvoeringen. Het bijna twee meter grote Stele oder Torso (1961) is hét toonbeeld van die collagestrategie. Het is een stapeling van geometrische volumes die overvloeien in de rondingen van een vrouwenlichaam.
Je zou ruwweg kunnen zeggen dat Arp evolueerde van abstract naar figuratief, geheel tegen de stroom van tijdsgeest in. Maar er zit altijd tweeslachtigheid in zijn werk. Organische vormen koppelt hij aan de hoekigheid van constructivistische machines en mensfiguren aan plantvormen. Musentorso (1959) lijkt enerzijds op een doorgesneden avocado met gemuteerde pit, maar heeft vanuit een andere hoek iets onmiskenbaar fallisch. Dat is zo ijzersterk aan Arps werk: er is geen voor- en achterkant, geen goede en minder goede kijkrichting. Bij elke invalshoek is weer iets nieuws te ontdekken.

Zonder glazen kappen
Met zijn organische vormen baande Arp de weg voor Henry Moore, Barbara Hepworth en Alexander Calder. Toch is hij minder bekend dan die erkende vernieuwers van de beeldhouwkunst. Het zal komen door zijn late start in het medium en zijn diffuse biografie. Hij was achtereenvolgens dadaïst, expressionist en surrealist, en maakte behalve sculpturen ook collages, schilderijen en gedichten.
‘A Petrified Forest’ laat zien dat die beperkte kunsthistorische erkenning dringend aan herziening toe is. Dichter bij Arps kunstenaarschap dan via zijn gipsen kun je haast niet komen. Je ziet de hand van de maker in de krassen in het materiaal. Rode stippen wijzen op metingen voor de omzetting in steen. En naden verraden het gebruik als mal in de bronsgieterij. Wie bij al deze tactiele rijkdom zijn handen niet in bedwang kan houden, mag het navoelen aan de hand van een gecertificeerde replica.
Ondanks de kwetsbaarheid van het gips heeft Beelden aan Zee ervoor gekozen de werken zonder glazen kap tentoon te stellen. Dat brengt ze veel dichterbij en voegt enorm veel toe aan de beleving. Het is alsof je in Arps atelier staat, tussen de modellen zoals hij ze zelf ook vaak uitstalde. Aan de wand hangt een uitvergrote foto van de aangrenzende tuin, met de kunstenaar die welwillend toekijkt terwijl je door zijn versteende woud loopt.