Tara Sikkel12 november 2025
Wie in de zeventiende en achttiende eeuw tot de Engelse elite behoorde, maakte vroeg of laat een zogeheten Grand Tour: een culturele reis van Dover naar Parijs, via de Alpen naar Italië, met Rome als ultiem eindpunt. De indrukwekkende souvenirs die de aristocraten onderweg verzamelden, zijn nu te zien in het Mauritshuis in Den Haag.
In Rome wemelt het tegenwoordig van de toeristenwinkels met sleutelhangers, ansichtkaarten en mokken met de Sint-Pietersbasiliek of Trevifontein erop. Wie heeft er sinds een bezoek aan de Eeuwige Stad níet zo’n kitscherige Colosseummagneet aan de koelkast hangen? Dat souvenirs van alle tijden zijn, laat de compacte tentoonstelling ‘Grand Tour – Bestemming Italië’ zien.
In de zeventiende en achttiende eeuw trokken Engelse jongemannen van stand door West-Europa om cultuur te snuiven en zich te vergapen aan het landschap. Ook zij konden het niet laten om tastbare herinneringen mee naar huis te nemen – geen prullaria, maar hoogwaardige kunstvoorwerpen. Een aantal daarvan is voor het eerst in Nederland te bewonderen. Bijzonder, want deze objecten hebben de Engelse landhuizen die hun eigenaren ermee vulden zelden verlaten.
Selfies avant la lettre
Veel reizigers lieten tijdens hun Grand Tour een portret van zichzelf maken. In Rome konden ze terecht bij Pompeo Batoni (1708-87), die onder andere de negentienjarige Thomas Coke (1754-1842), 1ste Graaf van Leicester, portretteerde – niet te verwarren met Thomas Cook (1808-92), die later pakketreizen zou aanbieden geïnspireerd op de Grand Tours.
De modieus geklede Coke leunt elegant tegen een Romeins beeld van Ariadne uit de collectie van het Vaticaan en lijkt vooral te willen zeggen: Look, I was there! Eenzelfde boodschap spreekt uit het portret van Brownlow Cecil (1725-93), 9de Graaf van Exeter, geschilderd door Angelica Kauffmann (1741-1807), de beroemdste vrouwelijke kunstenaar van haar tijd. Met de rokende Vesuvius in de achtergrond maakte Cecil ongetwijfeld indruk op zijn gasten thuis.
Het Mauritshuis toont deze selfies avant la lettre in een fraai ingerichte zaal met diepgroene wanden en roodfluwelen accenten, die de grandeur van hun Engelse residenties oproepen. De portretten worden gecombineerd met antieke beelden, waaronder een achttiende-eeuwse replica van een Romeinse Medusakop, speciaal vervaardigd voor buitenlandse toeristen – het vormt een harmonieus geheel.
Micromozaïek
In een aangrenzende, cilindervormige ruimte, die minstens zo stijlvol is vormgegeven, zijn stadsgezichten te zien. De jonge aristocraten dompelden zich in Italië onder in de kunsten, maar er werd ook volop gefeest, gegokt en bemind. Vooral het carnaval in Venetië, dé partylocatie bij uitstek, was geliefd. Velen keerden huiswaarts met een schilderij van Canaletto (1697-1768) waarin de schoonheid van de lagunestad was vastgelegd.
Van het feestgedruis is in die stadsgezichten helaas weinig te zien; het zijn idyllische plaatjes om bij weg te dromen over boottochtjes en zonnige terrasjes. Leuk feitje: Canaletto liet zich ervoor inspireren door de Amersfoortse schilder Caspar van Wittel (1653-1736), die dit typisch Nederlandse schildergenre in Italië introduceerde.
Een aangename verrassing tussen deze schilderijen is het micromozaïek van Cesare Aguatti (actief eind achttiende eeuw). Het toont de vervallen tempel van Vesta in Tivoli. Met honderden minuscule steentjes weet Aguatti elk detail te vangen; van de sierlijk krullende zuilen tot het mannetje op de voorgrond dat zijn geiten hoedt.
Het is jammer dat de tentoonstelling in het Mauritshuis beperkt blijft tot deze twee zalen, want de stukken smaken naar meer. Of zoals een Amerikaanse toerist bij het verlaten verzuchtte: Was that all?
