Op buitenplaats Kasteel Wijlre kunnen we vrijuit ‘vogelen’ in de tentoonstelling ‘Spark Birds and the Loneliness of Species’. Maar er is meer dan alleen bewondering voor deze diersoort, want wat kunnen vogels vertellen over onszelf?

Pechvogels, geluksvogels, vogelvrij of een vogel in een kooi. Aan de vele uitdrukkingen in onze taal kun je opmaken dat de mens van oudsher gefascineerd is door deze diersoort. En recent is aangetoond dat er sinds de coronapandemie, toen we thuis kwamen te zitten, een toenemende interesse is in het ‘vogelen’. Genoeg aanleiding voor een inspirerende tentoonstelling gewijd aan de relatie van de mens tot het gevleugelde dier in Buitenplaats Kasteel Wijlre. De plek blijkt uiterst geschikt, bij de expositieruimte Hedge House in de beeldentuin werd een kippenren geïntegreerd waardoor je zelfs binnen kippen rond kunt zien scharrelen. ‘Onder andere een poging om ze te beschermen tegen de vossen’, vertelt een vrijwilliger.
Zoals de ren de vrijheid van de vogels bepaalt, zo maakt de tentoonstelling ‘Spark Birds & the Loneliness of Species’ ons bewust van de grenzen van het menselijk denken. De Nederlandse kunstenaar Louisiana van Onna confronteert ons als eerste hiermee met haar werk Upapa Epops (2022), bestaande uit een film en installatie met foto’s en kaarten. Ze onderzoekt hierin hoe de hop in verschillende landen anders wordt genoemd, omdat zijn roep verschillend wordt ervaren in bepaalde taalgebieden. Van het Engelse hoopoe naar de Franse huppe, de hop zelf zal het allemaal niet veel uitmaken. Het werk laat zien hoe de relatie van dier en mens vooral onze beperkingen weerspiegelt, zowel in de kakofonie van de taal als in de gekunstelde geografische grenzen.

33 vogelkooien
Ook in het indrukwekkende en esthetische werk Homo Carduelis van Belgische kunstenaar Oussama Tabti worden de beperkingen zichtbaar. De 33 vogelkooien symboliseren hoe de mens niet de vogel, maar zijn eigen denken over de natuur en haar schoonheid vast heeft gezet. Uit de kooien klinkt het geluid van putters die, zo blijkt uit de begeleidende tekst, zijn ingezongen door mensen. De veelzijdige werken laten zien op hoeveel verschillende manieren de vogel in onze cultuur is ingebed.
Droomachtig en exotisch in de schilderijen van Maaike Schoorel en mythisch in de serie gouaches van Kasper Bosmans. Wat de tentoonstellingstitel betreft: ‘Spark Birds’ zijn vogels die iets in je losmaken, die je voor het eerst lieten stilstaan bij de magie van deze diersoort. Voor wie nog niet zo’n ‘spark bird’ heeft, kan gaan zitten voor de prachtige film van Minne Kersten Constant Companion (2021). De film toont een raaf die een verwaarloosde kamer verkent. Zo dicht op een vogel kom je eigenlijk nooit meer, ademloos kunnen we zijn of haar bewegingen volgen. Bijna kunnen we zijn gedachten lezen, maar de schoonheid zit hem erin dat zoiets helemaal niet mogelijk is. De nabijheid én de afstand tot de vogel maken het werk van Kersten intrigerend en tekenend voor de boodschap van de tentoonstelling.

Empathie
Want hoezeer we het ook proberen, echt weten hoe een vogel denkt, voelt of ziet kunnen we niet. Zo verklaart ook de titel ‘The Loneliness of Species’ dit fenomeen, die de afstand tussen de soorten vat. Guido van der Werve doet toch nog een poging door zijn menselijk figuur in een pak te hijsen dat hem dwingt te lopen als een duif. De performance genaamd Walking Pigeon uit 2001, waarvan een film wordt vertoond en het pak te zien is, is even komisch als absurd.
Empathie voor de diersoort is echter hard nodig in ons menselijk denken, want vogels kunnen ons bij uitstek leren om voorbij grenzen te kijken, wat van pas komt in de huidige klimaatcrisis. Als onweersvogels waarschuwen ze ons voor aankomend noodweer. We kunnen daarom maar beter luisteren naar wat ze te tjirpen hebben in Wijlre.